مجله پژوهش های فلسفی

نظریات فلسفه ذهن در نسبت پاسخ به مسئله ذهن، به وهمانگاری و غیروهمانگاری تقسیم میشوند؛ وهم‏انگاری در مورد مسئله ذهن قائل به وهمی بودن هر آن چیزی است که نفس خوانده میشود و به لحاظ مسئله ... بیشتر نظریات فلسفه ذهن در نسبت پاسخ به مسئله ذهن، به وهمانگاری و غیروهمانگاری تقسیم میشوند؛ وهم‏انگاری در مورد مسئله ذهن قائل به وهمی بودن هر آن چیزی است که نفس خوانده میشود و به لحاظ مسئله مورد بررسی با وهم‏انگاری اراده آزاد و وهمانگاری آگاهی متفاوت است؛ اما به لحاظ اینکه از فیزیکالیسم بهره میبرند، با هم اشتراک دارند. نگارندگان تقریر اخیر از وهمانگاری را نزد نوروفیلسوفان و دنیل دنت استقراء کردهاند. مقاله حاضر به تبیین چیستی وهمانگاری نفس، یعنی تبیین دو دیدگاه مذکور در باب مسئله ذهن و نهایتاً مقایسه تطبیقی آنها اختصاص دارد. برای این منظور از روش فیشبرداری کتابخانهای بهره بردهایم و به این نتیجه رسیدیم که اینهمانی ذهن-مغز که اساسیترین مبنای فیزیکالیستی وهمانگاری است تبعات فراوانی دارد؛ از جمله تبدیل شدن انسان به ماشین، یگانه انگاشتن انسان با سایر حیوانات و بروز برخی ایدههای خاص در مورد ایده زامبی فلسفی. چنین وهم‏انگاریای، نفس و آنچه بر آن بنا نهاده شده است (مانند هویت شخصی غیرمادی، تبیین غیرفیزیکال آگاهی، وجود اراده آزاد، اخلاق متافیزیکی و ...)، همه را توهمی می‏خواند و معتقد است برای این مفاهیم، تبیینهای فیزیکال به دست آمده یا به دست خواهد آمد. وجه اشتراک دو نظریه مذکور هم، در وهمی خواندن مفاهیم ذهنی و مخالفت با دوگانهانگاری براساس مبانی فیزیکالیستی-فرگشتی، و وجه اختلاف آنها در حذفانگاری است. ناگفته پیداست که هر نظریهای از جمله وهم‏انگاری، قابل نقادی است؛ اما نگارندگان به دلیل رعایت حدود مقالهنویسی از آوردن آنها معذوراند.

طبیعت‌گرایی یا مضمون هستی‌شناختی؟ فیزیکالیسم و ذهنیت بنیادی: یک رویکرد تاریخی

حامد بیکران بهشت

دوره 16، شماره 38 ، اردیبهشت 1401، ، صفحه 154-185

https://doi.org/10.22034/jpiut.2022.47592.2948

چکیده

بیشترِ فیزیکالیست‌ها بر این باورند که فیزیکالیسم دیدگاهی است که اساساً وجود ذهنیت بنیادی را چه در قالب جوهر و چه در قالب ویژگی رد می‌کند. بنابراین، با توجه به این‌که فیزیکالیست‌ها عمدتاً از پسینی بودن ... بیشتر بیشترِ فیزیکالیست‌ها بر این باورند که فیزیکالیسم دیدگاهی است که اساساً وجود ذهنیت بنیادی را چه در قالب جوهر و چه در قالب ویژگی رد می‌کند. بنابراین، با توجه به این‌که فیزیکالیست‌ها عمدتاً از پسینی بودن فیزیکالیسم نیز دفاع می‌کنند، به نظر آن‌ها اگر در نظریه علمیِ (فیزیکیِ) آینده، ذهنیت بنیادی به عنوان مفهومی فیزیکی پذیرفته شود، فیزیکالیسم اِبطال خواهد شد. در مقابل، برخی فیلسوفان هم هستند که باور دارند که هسته اصلیِ فیزیکالیسم تسلیم بودن در برابر متافیزیکِ علم (مخصوصاً فیزیک) است؛ آن‌چه می‌توان آن را علم‌گرایی خواند و ربط وثیقی با طبیعت‌گراییِ روش‌شناختی دارد. از این‌رو، طبق نظر این گروه، اگر فیزیک‌دانان در آینده، ذهنیت بنیادی را به عنوان بخشی از نظریه فیزیکی بپذیرند، فیزیکالیسم اِبطال نمی‌شود و فیزیکالیست‌ها به طور سازگار ذهنیت بنیادی را به عنوان امری فیزیکی خواهند پذیرفت (یا باید چنین کنند). در این مقاله، استدلال می‌کنم که شواهد تاریخی به‌نفعِ تلقی دوم از فیزیکالیسم است. نخست، برخی شواهد تاریخی را برمی‌شمرم که به نظر می‌رسد نشان می‌دهند که ریشه تاریخیِ فیزیکالیسم، شکست آن دسته از تبیین‌ها – شبه‌تبیین‌ها – بوده است که با توسل به هستنده‌های غیرفیزیکیِ فوق‌طبیعی عرضه می‌شده‌اند. دوم، نشان می‌دهم که در برخی از نخستین تحلیل‌های مادی‌گرایی –سَلَف تاریخیِ فیزیکالیسم– در ابتدای قرن بیستم، فیلسوفان این دیدگاه را در سایه همان ریشه تاریخیِ مذکور می‌فهمیده‌اند.

مسأله «من» در نگاه گلن استراوسن

الهه خوش زبان؛ زهرا خزاعی

دوره 16، شماره 38 ، اردیبهشت 1401، ، صفحه 186-213

https://doi.org/10.22034/jpiut.2021.47414.2938

چکیده

یکی از مباحث مطرح در فلسفه ذهن بحث از «من» است که فلاسفه با تعابیر مختلف خود، هویت شخصی، نفس و روح از آن یاد کرده‌اند. نظریات متفاوت فلاسفه درباره هستی و حتی چیستیِ این مفهومِ به نظر ساده و بدیهی، ... بیشتر

ارزیابی انتقادی تقلیل‌گرایی در مدل‌های وحدت علم نیگل و اپنهایم-پاتنم

محمدمهدی حاتمی

دوره 15، شماره 37 ، دی 1400، ، صفحه 216-241

https://doi.org/10.22034/jpiut.2021.46157.2833

چکیده

وحدت یا عدم وحدت علم یکی از مسائل مهم فلسفی در قرن بیستم بوده‌‌است. یکی از مهم‌‌ترین پاسخ‌‌ها به مسئله وحدت علم از سوی تقلیل‌‌گرایان پیشنهاد شده‌‌است. مقاله پیش‌‌رو بر دو نمونه برجسته از چنین رویکردهایی ... بیشتر وحدت یا عدم وحدت علم یکی از مسائل مهم فلسفی در قرن بیستم بوده‌‌است. یکی از مهم‌‌ترین پاسخ‌‌ها به مسئله وحدت علم از سوی تقلیل‌‌گرایان پیشنهاد شده‌‌است. مقاله پیش‌‌رو بر دو نمونه برجسته از چنین رویکردهایی متمرکز شده‌‌است. نمونه اول از جنبش فلسفی پوزیتیویسم منطقی و نمونه دوم از جنبش‌‌های فلسفی پساپوزیتیویستی انتخاب شده‌‌است. نشان داده‌‌ایم که تقلیل‌‌های علی‌‌الادعا موفق در علم، موجب پیدایش این ایده شده‌‌است که پاسخ مسئله وحدت علم از طریقِ تقلیل امکان‌‌پذیر است. سپس استدلال کرده‌‌ایم که رویکرد تقلیل‌‌گرا اساساً ناکارآمد، نابسنده و نادرست است. تقلیل‌‌گرایی ناکارآمد است زیرا به ساده‌‌سازی مفهومی و هستی‌‌شناختی کمک نمی‌‌کند. نابسنده است زیرا اولاً تنوع هستی‌‌شناختی فعالیت‌‌های علمیِ اساساً متفاوت را پوشش نمی‌‌دهد، و ثانیاً پاسخ مناسبی به نیازِ تبیینی در خصوصِ چرایی بنیادی بودنِ یک لایه هستی‌‌شناختی و معرفت‌‌شناختی نسبت به سایر لایه‌‌ها را ارائه نمی‌‌دهد. تقلیل‌‌گرایی غلط است زیرا اولاً با تاریخ تحوّل نظریه‌هایی علمی سازگار نیست؛ ثانیاً رابطه بین شواهد و نظریه‌‌ها را به‌‌درستی توضیح نمی‌‌دهد؛ ثالثاً طبق استدلال فودر از عهده مشکل تحقق‌‌پذیری چندگانه برنمی‌‌آید؛ رابعاً طبقِ استدلال فایرابند اگر قیاس‌‌ناپذیری نظریه‌‌های علمی درست باشد آن‌‌گاه امکانِ هر نوع ارتباط از جمله ارتباط تقلیلی منتفی است. شکستِ تقلیل‌‌گرایی نشان می‌‌دهد مدل‌‌هایی از سنخ مدل‌‌های نیگل و اپنهایم-پاتنم پاسخ مناسبی برای مسئله وحدت علم فراهم نمی‌‌کنند. لذا پیشنهاد می‌‌شود که پاسخ مسئله وحدت علم از طریق رویکردی غیرتقلیل‌‌گرا، دنبال گردد..

آگاهی پدیداری، چالشی برای فیزیکالیسم

صمد حسینی؛ عباس یزدانی

دوره 15، شماره 37 ، دی 1400، ، صفحه 607-626

https://doi.org/10.22034/jpiut.2022.49453.3081

چکیده

موفقیت‌ انکارناپذیر علم عصب‌شناسی‌ ‌در توضیح حالات روانی انسان که در گذشته بر اساس مفاهیم فراطبیعی تبیین می‌شدند، بسیاری از دانشمندان و فیلسوفان عصر جدید را به دفاع از روش‌های فیزیکالیستی در توضیح ... بیشتر موفقیت‌ انکارناپذیر علم عصب‌شناسی‌ ‌در توضیح حالات روانی انسان که در گذشته بر اساس مفاهیم فراطبیعی تبیین می‌شدند، بسیاری از دانشمندان و فیلسوفان عصر جدید را به دفاع از روش‌های فیزیکالیستی در توضیح ماهیت انسان‌ سوق داده است. بر طبق این دیدگاه، علم با شناخت ساختارهای فیزیولوژی انسان به‌ویژه مغز و کارکرد‌های آن، سرانجام قادر خواهد بود از طریق مفاهیم فیزیکیِ صرف، سرشت انسان با همۀ ویژگی‌هایش را تبیین کند. مهم‌ترین چالشی که همواره متوجه این دیدگاه بوده است، مسئلۀ آگاهی و یا به تعبیر سنتی آن چگونگی رابطۀ ذهن و بدن است. با این حال، دانشمندان معاصر با ارائۀ نظریه‌ها و مفاهیم جدید علمی دربارۀ سازوکارهای مغز و نسبت آن با حالات ذهنی کوشش می‌کنند تا از طریق علوم فیزیکی پدیدۀ آگاهی را تبیین کنند. هدف این مقاله نشان دادن این است که آگاهی پدیداری مهم‌ترین چالش در برابر فیزیکالیسم و نظریه-های طبیعت‌گرایانه است. با بررسی مفهوم آگاهی و تقسیم این مفهوم به دو بخش «آگاهی ادراکی» و «آگاهی پدیداری»، استدلال کرده‌ایم که نظریه‌های علمی در بهترین حالت صرفاً تبیینی از آگاهی ادراکی‌ به ‌دست می‌دهند، در حالی که چالش اصلی علوم طبیعی، تبیین آگاهی پدیداری است، لیکن آگاهی پدیداری به‌ جهت ویژگی ذاتیِ ذهنیت، خارج از دسترس علوم فیزیکی قرار دارد، مگر اینکه علم منظر اول شخص را به رسمیت بشناسد.

فیزیکالیسم و اگزیستانسیالیسم

بیژن عبدالکریمی

دوره 13، شماره 27 ، شهریور 1398، ، صفحه 159-185

https://doi.org/10.22034/jpiut.2019.30667.2178

چکیده

این مقاله به نزاع میان اگزیستانسیالیسم1 و فیزیکالیسم بر سر اصالت یا عدم اصالت «تفکر و آزادی انسان» و به تعبیری امکان یا عدم امکان تقلیل و تأویل نحوة تفکر،‌ کنشها، انتخابها و تصمیمات آدمی بر ... بیشتر این مقاله به نزاع میان اگزیستانسیالیسم1 و فیزیکالیسم بر سر اصالت یا عدم اصالت «تفکر و آزادی انسان» و به تعبیری امکان یا عدم امکان تقلیل و تأویل نحوة تفکر،‌ کنشها، انتخابها و تصمیمات آدمی بر اساس شرایط و امور فیزیکی، بیولوژیک، ‌مغزی و نورولوژیک پرداخته است. به بیان سادهتر، نحوة تفکری که از آن، به اعتبارهایی متفاوت و در قرون هفده تا بیست، به تعابیر گوناگونی چون طبیعتگرایی (ناتورالیسم)، مادهگرایی (ماتریالیسم) و قول به اصالت امر فیزیکی (فیزیکالیسم) یاد میشود، میکوشد بر اساس روشی تقلیلگرایانه (Reductionist) حقیقت وجودی انسان و آن بارقهای را که نحوة هستی خاص آدمی است و در زبان اسطورهای افلاطون از آن به «روح»، در زبان و ادب فارسی «جان»، در زبان کانت «قوة خیال استعلایی»، در زبان کییرکهگور و اگزیستانسیالیسم «اگزیستانس»، و در زبان هایدگر «دازاین» تعبیر میگردد، به منزلة محصول و معلول امور مادی، طبیعی یا فیزیکی تلقی کرده، قدرت تفکر و توانایی انتخاب یا آزادی آدمی را نه به عنوان اموری اصیل -یعنی تقلیلناپذیر (Irreducible)- بلکه نتیجة فرعی امور طبیعی، فیزیکی و فرآیندهای بیولوژیک بنمایاند. این مقاله مدعی است که در چالش میان فیزیکالیسم و تقلیلگرایی از یکسو با اگزیستانسیالیسم و معتقدان به وجود اگزیستانس یا دازاین از سوی دیگر، چالشگاه اصلی و محل نزاع غالباً به خوبی تعیین نگشته، لذا بحث در خصوص این چالش نظری در مسیر مناسبی سیر نکرده است. نگارنده، علاوه بر کوشش به منظور نشان دادن دقیق محل نزاع مذکور، در صدد است تا اصلیترین مبانی فیزیکالیسم را مورد تردیدهای جدی قرار دهد.

مقالات آماده انتشار

شماره جاری

دوره 17 (1402)

دوره 16 (1401)

دوره 15 (1400)

دوره 14 (1399)

دوره 13 (1398)

دوره 12 (1397)

دوره 11 (1396)

دوره 10 (1395)

دوره 9 (1394)

دوره 8 (1393)

دوره 7 (1392)

دوره 6 (1391)

دوره 5 (1390)

دوره 4 (1389)

دوره 3 (1388)

دوره 2 (1387)

دوره 1 (1386)

کلیدواژه‌ها = فیزیکالیسم

وهم انگاری و مسئله ذهن

چکیده

طبیعت‌گرایی یا مضمون هستی‌شناختی؟ فیزیکالیسم و ذهنیت بنیادی: یک رویکرد تاریخی

چکیده

مسأله «من» در نگاه گلن استراوسن

چکیده

ارزیابی انتقادی تقلیل‌گرایی در مدل‌های وحدت علم نیگل و اپنهایم-پاتنم

چکیده

آگاهی پدیداری، چالشی برای فیزیکالیسم

چکیده

فیزیکالیسم و اگزیستانسیالیسم

چکیده