مجله پژوهش های فلسفی

دین دارای ابعاد مختلفی از جمله ابعاد اعتقادی، اخلاقی، تجربی، مناسکی- عبادی، اسطورهای-روایی، اجتماعی و مادی است. تجربة دینی یکی از ابعاد دین است و هم بعنوان یک واقعیت مهم دینی دارای مناسبات مختلفی با ... بیشتر دین دارای ابعاد مختلفی از جمله ابعاد اعتقادی، اخلاقی، تجربی، مناسکی- عبادی، اسطورهای-روایی، اجتماعی و مادی است. تجربة دینی یکی از ابعاد دین است و هم بعنوان یک واقعیت مهم دینی دارای مناسبات مختلفی با دیگر ابعاد آن است. از این‌رو شناخت نوع مناسبات تجربة دینی با ابعاد دین اهمیت زیادی دارد. پرسش تحقیق آن است که چه نسبتی میان تجربة دینی با ابعاد مختلف دین قابل تصور است؟ در پاسخ به این سوال، ابتدا بایستی به اهمیت تلقی‌های مختلف از دین و سپس تجربة دینی توجه داشت؛ یعنی نوع خوانش ما از تجربة دینی، نسبت آن را با ابعاد دین تعیین می‌کند. همچنین تلقی ما از دین، در تعیین ماهیت و تنوع ابعاد آن بسیار مهم است. در این زمینه، میتوان با نظر به دو سنت مهم دینی موجود در جهان، یعنی سنت خداباوری و خداناباوری، به اهمیت امر متعالی و جنبه الهی/قدسی دین، توجه داشت و حداقل بر نقش ابعاد اعتقادی، اخلاقی، روایی-اسطوره‌ای، تجربی، نهادی-حقوقی/اجتماعی، عبادی-مناسکی (شعائری) و مادی دین توجه داشت که هریک مناسبات خاصی با تجربۀ دینی دارند؛ بویژه ابعاد اعتقادی و شعائری که می‌توانند مورد توجه بیشتری قرار دارند. در این زمینه، به نظر می‌رسد بُعد اعتقادی می‌تواند ایجاد کننده یا تفسیرگر تجربۀ دینی، بُعدعبادی-شعائری نمایشگر و تجلی کننده و تکرار نُمادین تجربه‌های دینی، و بُعد روایی-اسطورهای انتقال دهندة ماهیت آن به نسل‌های بَعدی، بُعد اخلاقی هم مُوجد و هم بسط سلوکی نتیجة تجربیات دینی، و بُعد مادی نیز تجسم‌گر خارجی و زمینه‌ساز وقوع تجربه‌های دینی باشند. ضمن اینکه توجه به نظریات مطرح در دو رویکرد ذات‌گرایی و ساختارگرایی درباب تجربه‌های دینی و تقسیم تجربه‌های دینی به دوگونة مینوی و شهودی-نظری، نوع مناسبات آنها را با ابعاد دین متنوع و پیچیده‌تر خواهد ساخت.

استدلال استقرائی تأییدی سوئینبرن به مثابه بهترین تبیین خداباوری

عباس یزدانی

دوره 17، شماره 43 ، مرداد 1402، ، صفحه 468-488

https://doi.org/10.22034/jpiut.2021.47927.2967

چکیده

آیا تبیین‌های خداناباورانه می‌توانند جهان و انسان را تبیین کنند؟ آیا استدلال‌های قیاسی خداباورانه می‌توانند تبیین معقولی از جهان ارائه نمایند؟ بسیاری از فیلسوفان دین معاصر براین باورند که استدلال‌های ... بیشتر آیا تبیین‌های خداناباورانه می‌توانند جهان و انسان را تبیین کنند؟ آیا استدلال‌های قیاسی خداباورانه می‌توانند تبیین معقولی از جهان ارائه نمایند؟ بسیاری از فیلسوفان دین معاصر براین باورند که استدلال‌های قیاسی بر اثبات وجود خدا نامعتبرند، چون یا از نظر صورت قیاسی، نامعتبرند یا مبتنی بر یک یا چند مقدمه کاذب یا غیریقینی هستند. از این رو، به استدلالات غیرقیاسی در باب وجود خدا روی آوردند. هدف این نوشتار بررسی و ارزیابی یکی از این استدلال‌های جالب توجه جدید، یعنی استدلال استقرائی سوئینبرن است. روش این تحقیق کتابخانه‌ای و استدلالی است که از طریق مطالعه، بررسی و تحلیل ذهنی مفاهیم، گزاره‌ها و استدلال‌ها انجام می‌گیرد. ادعای سوئینبرن این است که تبیین‌های انسان‌انگارانه و ماده‌انگارانه نمی‌توانند جهان و انسان را تبیین کنند. در مقابل، وی سه استدلال از وجود جهان، وجود قوانین علمی و قوانین فرایند تکامل؛ برای وجود خدا به عنوان سه استدلال استقرائی تأییدی استفاده می‌کند و از انباشت آنها خداباوری را به عنوان استنتاج بهترین تبیین نتیجه می‌گیرد. نتیجه چنین استدلالاتی این است که خداباوری می‌تواند بهترین تبیین نهایی جهان باشد. همچنین نشان داده خواهد شد که این‌گونه استدلال‌ها با چالش‌های کمتری مواجه بوده و می‌توانند احتمال وجود خدا را به مراتب افزایش دهند.

مفهوم‌گرایی الهی، راه‌حلی برای چالش افلاطون‌گرایی و نقد کریگ بر آن

طیبه شاددل؛ حسین اترک

دوره 17، شماره 43 ، مرداد 1402، ، صفحه 489-509

https://doi.org/10.22034/jpiut.2022.49686.3102

چکیده

مفهومگرایی راهحلی برای حل مشکلی است که افلاطونگرایی برای خداباوری ایجاد میکند. این دیدگاه که توسط آلوین پلانتینگا و گِرِگ ولتی، دو فیلسوف معاصر آمریکائی، ارائه شده است، معتقد به واقعگرایی ... بیشتر مفهومگرایی راهحلی برای حل مشکلی است که افلاطونگرایی برای خداباوری ایجاد میکند. این دیدگاه که توسط آلوین پلانتینگا و گِرِگ ولتی، دو فیلسوف معاصر آمریکائی، ارائه شده است، معتقد به واقعگرایی ناافلاطونی در مورد کیفیت وجودی قضایا، جهانهای ممکن و اعیان ریاضی است؛ یعنی این امور را گرچه موجود می‌داند، لکن برای آنها وجود انضمامی و نه انتزاعی قائل است و جهت تلائم با خداباوری، این امور را به مثابۀ اندیشههای خداوند در نظر می‌گیرد. کریگ، فیلسوفِ خداباور معاصر آمریکائی، معتقد است این دیدگاه نمیتواند به عنوان راه‌کاری مناسب در نظر گرفته شود؛ چراکه انضمامی انگاشتن اموری مثل اعیان ریاضی قابل پذیرش نیست؛ علاوه بر اینکه مفهومگرایی در توجیه قضایای کاذب با مشکل مواجه است. همچنین مفهومگرایی مستلزم اتصاف خداوند به اندیشههای سخیف است و در تقریر ولتی از مفهومگرایی، چالش افلاطونگرایی همچنان به قوت خود باقی است. با بررسی که انجام شد به نظر میرسد برخی از اشکالات کریگ به دیدگاه ولتی و پلانتینگا از مفهومگرایی وارد است. همچنین میتوان اشکال جدّیتری به مفهومگرایی به تقریر ولتی و پلانتینگا وارد نمود. پلانتینگا و ولتی از علم شهودی غفلت نمودهاند و علم خداوند را به علم حصولی فروکاستهاند؛ چرا که اگر علم خداوند به نحو شهودی در نظر گرفته شود، در عین قائل شدن به واقعگرایی نسبت به اعیان ریاضی، قضایا و جهانهای ممکن، این امور به نحو بسیط در وجود حق حضور دارند؛ نه به نحو مفاهیم جداگانه.

Is it more reasonable for a critical rationalist to be non-religious?

Jeremy Shearmur

دوره 17، شماره 42 ، خرداد 1402، ، صفحه 317-331

https://doi.org/10.22034/jpiut.2023.16590

چکیده

This paper argues that it is not reasonable for a critical rationalist to be a religious believer in the Abrahamic tradition. The argument is distinctive, in that it takes seriously the critical rationalist view that we should abandon ‘justificationist’ argument. What this means, is that the structure of argument then becomes a matter of offering ... بیشتر

خدا در فلسفه افلاطون

طیبه شاددل؛ منصور ایمانپور؛ حسین اترک

دوره 15، شماره 34 ، اردیبهشت 1400، ، صفحه 178-197

https://doi.org/10.22034/jpiut.2020.34911.2368

چکیده

معانی مختلفی از واژۀ خدا در طول تاریخ فلسفه اراده شده است که بنا به تقسیم استقرائی می‌توان تصوراتی همچون تئیسم، پانتئیسم، پاننتئیسم و دئیسم و... ذکر نمود. پرسش این پژوهش این است که افلاطون چه تصویری از ... بیشتر معانی مختلفی از واژۀ خدا در طول تاریخ فلسفه اراده شده است که بنا به تقسیم استقرائی می‌توان تصوراتی همچون تئیسم، پانتئیسم، پاننتئیسم و دئیسم و... ذکر نمود. پرسش این پژوهش این است که افلاطون چه تصویری از خدا در فلسفۀ خود ارائه کرده است؟ با توجه به بررسی رسائلی که بیشترین ماده الهیاتی را واجدند، می‌توان گفت افلاطون تلقی واحدی را مدّ نظر نداشته است. در رساله جمهوری با توجه به ذکر ویژگیهایی همچون بسیط بودن، متعالی بودن برای خدا، می‌توان گفت که تلقی وی به تئیسم نزدیک است. در رساله فایدون از آن جا که افلاطون هیچ نقشی به خدایان نمی‌دهد، می‌توان با توجه به این رویکرد، افلاطونِ بدون خدا را معرفی نمود. در رساله تیمائوس با دو کاندید صانع و روح جهان مواجهایم. برخی صانع را اسطورهای و روح جهان را خدای افلاطون درنظر میگیرند که با توجه به این تبیین می‌توان گفت افلاطون منشأ الهام پاننتئیستها شده است. از طرف دیگر برخی روح جهان را اسطورهای و صانع را خدای افلاطون معرفی می‌کنند که به تصور تئیسم نزدیک است. در رساله قوانین با توجه به اینکه افلاطون اوصافی همچون مطلقهای سهگانه، منشأ تکالیف اخلاقی و... برای خدا ذکر می‌نماید می‌توان تصور وی را به تئیسم نزدیک دانست. از طرف دیگر «محرک اولای متحرک» تصوری پاننتئیستی از خدا ارائه می‌دهد. همچنین در رسائل متعدد وی می‌توان شواهدی به نفع خدای ناشناختنی الهیات سلبی ارائه نمود. بنابراین می‌توان تصورات متعددی از خدا در نزد افلاطون سراغ گرفت.

مقالات آماده انتشار

شماره جاری

دوره 18 (1403)

دوره 17 (1402)

دوره 16 (1401)

دوره 15 (1400)

دوره 14 (1399)

دوره 13 (1398)

دوره 12 (1397)

دوره 11 (1396)

دوره 10 (1395)

دوره 9 (1394)

دوره 8 (1393)

دوره 7 (1392)

دوره 6 (1391)

دوره 5 (1390)

دوره 4 (1389)

دوره 3 (1388)

دوره 2 (1387)

دوره 1 (1386)

کلیدواژه‌ها = theism

نسبت تجربۀ دینی با ابعاد دین

چکیده

استدلال استقرائی تأییدی سوئینبرن به مثابه بهترین تبیین خداباوری

چکیده

مفهوم‌گرایی الهی، راه‌حلی برای چالش افلاطون‌گرایی و نقد کریگ بر آن

چکیده

Is it more reasonable for a critical rationalist to be non-religious?

چکیده

خدا در فلسفه افلاطون

چکیده