نوع مقاله : مقاله علمی- پژوهشی

نویسندگان

• حسن فتحی ¹
• مریم شاهمرادی ²

¹ دانشیار، گروه فلسفه، دانشگاه تبریز، ایران

² دانش آموختۀ کارشناسی ارشد، گروه فلسفه، دانشگاه تبریز، ایران

چکیده

مکتب رواقی در میان مکاتب دورۀ یونانی‌مآبی از جایگاه برجسته‌ای برخوردار بوده و به مدتِ بیش از پانصد سال ذیل همین عنوان در حیات یونانی و رومی تأثیرگذار بوده است. در میان آموزه‌های این مکتب آموزۀ موسوم به «صیانت ذات» به عنوان اوّلین حُکم طبیعتِ هر موجودی، مورد تأکید ویژه قرار گرفته است: اساسی‌ترین غریزه و میل هر موجود زنده‌ای این است که با هماهنگی با طبیعت در مسیر حفظ خویشتن قدم بردارد. بر همین اساس، حیات فضیلت‌مندانه برای آدمی همانا «زیستن بر وفق طبیعت» است. از سوی دیگر، اقدام به کاری که دست کم در نگاه عُرفی می‌توان آن را خودکشی نامید در میان فیلسوفان رواقی امری رایج بوده است، تعداد معتنابهی از آن‌ها با اراده و اقدام خویش به حیات خود پایان داده‌اند. آیا گام برداشتن در مسیر مرگ خویش با آموزۀ صیانت ذات منافات ندارد؟ رواقی‌ها در عین حال که سعی می‌کنند از ثنویت افلاطونی محسوس و معقول احتراز جویند حقیقت آدمی و بلکه حقیقتِ طبیعت را همان عقل (لوگوس) می‌شمارند و به بقای عقل آدمی معتقدند. آن‌ها هر گونه اقدام به خودکشی را که ریشه در عواطف و انفعالات داشته باشد محکوم می‌کنند، چنانکه هر گونه کوشش انفعال‌آمیز برای حفظ جان به هر قیمتی را نیز محکوم می‌کنند. در نظر رواقی‌ها مرگِ حکیمِ آرمانی عین انطباق با طبیعت و با عقل است، اعم از اینکه به‌اصطلاح به‌نحو طبیعی رخ دهد یا با ارادۀ خودش؛ چراکه برای چنین فردی اراده و طبیعت و عقل بر یکدیگر منطبق‌اند؛ اما ازآنجاکه آن‌ها هیچ‌کس، حتی رهبرانشان، را مصداق حکیم مطلق نشمرده‌اند، در واقع هیچ‌گونه اقدام به خودکشی را نمی‌توان مورد تأیید کامل آنها شمرد. از سوی دیگر، آمادگی برای مرگ در مکتب رواقی را باید از عناصر قوام‌بخشِ حیات آرام و پویای فردی و مدنیِ مورد توصیۀ آن‌ها شمرد: آرام از حیث روحی و پویا از حیث عملی.

کلیدواژه‌ها

• مکتب رواقی
• مرگ
• صیانت ذات
• خودکشی
• نفس و بدن
• عقل

موضوعات

• فلسفه

عنوان مقاله [English]

Stoicism on Death

نویسندگان [English]

• Hassan Fathi ¹
• Maryam Shahmoradi ²

¹ Associate Professor, Department of Philosophy, University of Tabriz, Iran

² M.A., Department of Philosophy, University of Tabriz, Iran

چکیده [English]

Stoicism was an outstanding one among the Hellenistic schools, and have had a great influence on Greek and Roman life. Among its teachings the so called conatus (self-preservation) specially has been asserted as the first command of every thing’s nature: the first instinct and the first desire of every living creature is an effort for preserving itself in accordance with nature. Thus, the virtual life for a man is a life according to nature. The so-called suicide, on the other hand, has been an act of frequency among Stoic philosophers: a considerable number of them committed a voluntarily death. Is this inconsistent with their so-call conatus? Though they sought to avoid Platonic dualism between the sensible and the intellectual, nevertheless they accepted that the logos was the true-self of man and nature, and human reason was immortal for them. They condemn any kind of suicide, as well rejecting the passion-rooted seeking of saving life for any price. According to the Stoics, the death of an ideal wise is the same as conformity to nature and reason, whether it happens so-called “naturally” or of her/his own free will; because for such a person, will, nature and reason are compatible with each other. But since they have not considered anyone, not even their leaders, as an example of absolute wisdom, in fact, no suicide attempt can be considered entirely approved by them. Readiness for death among the Stoics must be seen as a foundation of calm and active life in individual and social life recommended by them: calm spiritually, active practically.

کلیدواژه‌ها [English]

• stoicism
• death
• suicide
• conatus
• body and mind
• reason