عارف دانیالی
چکیده
یکی از دغدغه‌های محوری هانا آرنت، مسألۀ ناممکن‌شدن عمل در جامعۀ بوروکراتیک مدرن
است؛ میلان کوندرا نیز مسألۀ بنیادین رمان را عمل می‌داند. مقالۀ حاضر می‌کوشد خویشاوندی میان رویکرد آرنت و کوندرا را با ...
بیشتر
یکی از دغدغه‌های محوری هانا آرنت، مسألۀ ناممکن‌شدن عمل در جامعۀ بوروکراتیک مدرن
است؛ میلان کوندرا نیز مسألۀ بنیادین رمان را عمل می‌داند. مقالۀ حاضر می‌کوشد خویشاوندی میان رویکرد آرنت و کوندرا را با ارجاع به رمان‌های مهم نشان دهد؛ بررسیِ تاریخ رمان از سروانتس به فلوبر و پروست تا کافکا نمونه‌های دقیقی عرضه می‌کنند؛ عبور از جهان حماسی به جهانِ رمان، گذر از عرصۀ کنش‌مندی و حرکت به حوزۀ بی‌عملی و انفعال است. سرانجام، ماجرا به دستور تقلیل یافت. دُن‌کیشوت، برخلاف قهرمان هومری، پهلوانی است که مدام در تحقق نقشه‌هایش شکست می‌خورد. این سرخوردگی از عمل موجب می‌شود که شخصیتِ رمان فلوبر(مادام بُواری) به جهان درون پناه ببرد و از کنش‌ورزی در جهان بیرون عقب بنشیند. بوروکراتیزه‌شدنِ زندگی، شخصیت‌های رمان‌های کافکا را به زیر سیطرۀ نیروهای غیرشخصی و بی‌نام درآورده، تماس فرد با واقعیت را ناممکن کرده است. رمان‌های کافکا مصادیقی هستند از ناممکن شدنِ عمل در جامعۀ بوروکراتیک. این جهان تراژیک نیست، آیرونیک است. نتیجه آنکه از دید آرنت و کوندرا، در چنین جهانی، عمل فقط همچون شاعرانگی می‌تواند پدیدار شود؛ نه شعر تغزّلی که رمانتیک‌ها برای گریز از واقعیت بدان پناه می‌بردند، بلکه شعری که سوررئالیست‌ها از آن سخن می‌گفتند: شعر همچون غافلگیری دایمی، تلاقی‌های پیش‌بینی‌ناپذیر و گسست در پیرنگِ مسلط.
