نوع مقاله : مقاله علمی- پژوهشی

نویسندگان

• امیدرضا جانباز ¹
• میلاد صلاحی فرد ²

¹ استادیار گروه فلسفه، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، یاسوج

² دانشجوی فلسفه علم دانشگاه صنعتی شریف

چکیده

در حالی که در آستانة دوران مدرن دکارت بنیان شناخت را بر «من» اندیشنده نهاد، هیوم با تکیه بر اصول تجربه‌گرایانه، وجود مستمر «من» را انکار، و تصویری چند پاره از آن ترسیم کرد. با این که موضع هیوم دست‌مایه‌های نقد و رد بلندپروازی‌های دکارتی را برای کانت مهیا کرد، اما او کوشید باردیگر موجودیت «من» را به نحو عقلانی بازیابی کند. جستار حاضر فرآیند ساخت مفهومی را به بحث می‌گذارد که در آن من حضور از پیش کاملش را از دست می‌دهد، لیکن در جریان فعل و تحقق اراده‌اش نقش ضروری خود را اثبات می‌کند. توضیح این معنا، با توجه به نقدهای مورد تأیید کانت، به نحو شگفت‌انگیزی، به پژوهش‌های غایت‌شناختی می‌انجامد. در واقع، فراروی توضیح خودانگیختگی سوژه از چارچوب روابط علّی در وجه نظری، در نهایت با حفظ ضوابطی چنین پژوهشی را از مسیر عقل عملی و مباحث زیباشناختی ایجاب می‌کند. این روند با توجه دادن به مفهوم غایت‌مندی به عنوان شرط امکان احکام تأملی گشوده می‌شود. منظومه مفاهیمی که در این رهگذر گرد می‌آیند، نقطه پیدایش سوژه به مثابه فاعلیت شناختی، عاملیت اخلاقی و آفرینش‌گری هنری را نمودار می‌سازد. «من» متمایز از محتوای آگاهی، وحدت‌بخش داده‌های حسی و بنیانگذار شناخت، به‌مثابه فاعل آزاد شرط باید اخلاقی و سازندۀ قاعدۀ آن، و به‌مثابه داراندۀ قریحۀ هنری آفرینش‌گر و قاعده‌بخش طبیعت است. این خوانش ضمن نشاندن اجزای به ظاهر گسستۀ نظام انتقادی کانت در کلی واحد، نشان می‌دهد چرا تاریخ اندیشه پس از وی دیگر نه از من به مثابه موجودیتی پیشین بلکه عاملیتی در پیش سخن می‌گوید.

کلیدواژه‌ها

• کانت
• آگاهی
• خودآگاهی
• من فعال
• عاملیت اخلاقی
• خلاقیت
• غایت‌مندی

موضوعات

• فلسفه

عنوان مقاله [English]

Moral Agency and Aesthetic Creativity within the Framework of Kantian Consciousness of Self-Activity

نویسندگان [English]

• Omid Reza Janbaz ¹
• Milad salahifard ²

¹ Assistant Professor, Department of Philosophy, Faculty of Literature and Humanities, Yasuj

² Student of Philosophy of Science, Sharif University of Technology

چکیده [English]

At the dawn of the modern era, Descartes established the foundation of knowledge on the thinking “I,” emphasizing its central role in self-awareness. In contrast, Hume, relying on empiricist principles, rejected the notion of a continuous and unified “I,” instead portraying it as fragmented and episodic. Despite drawing from Hume’s critical stance, Kant viewed the rational reconstruction of the “I” as an unavoidable necessity. This article examines the process of developing a notion in which the “I” gradually loses its prior, full presence but remains indispensable in the unfolding of action and the realization of the will. Intriguingly, this explanation leads to teleological investigations. In fact, moving beyond a purely causal account of the subject’s spontaneity ultimately requires engaging with such inquiries. The pathway of this exploration is opened by emphasizing the concept of purposiveness as a condition for the possibility of reflective judgments. The interconnected system of concepts that emerges illustrates the point at which the subject manifests as a cognitive, moral, and artistic agent. The “I,” distinct from contents of consciousness, unifies sensory data and grounds cognition; as a free and autonomous subject, it conditions moral necessity and creates its own ethical law, as the bearer of artistic instinct, it acts as the creator and regulator of nature’s rules. This interpretation, by integrating seemingly disjointed elements of Kant’s critical system into a unified whole, demonstrates why the history of thought after Kant no longer discusses the self as a pre-existing entity but rather as an future-oriented agency.

کلیدواژه‌ها [English]

• Kant
• self-consciousness
• Active self
• moral agency
• creativity
• consciousness