نوع مقاله : مقاله علمی- پژوهشی

نویسندگان

• محمدسینا میرزایی ¹
• مصطفی شهرآیینی ²

¹ دکتری فلسفه، دانشگاه تبریز، تبریز، ایران

² دانشیار گروه فلسفه، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، تهران، ایران.

چکیده

نگارندگان این مقاله می‌کوشند تا در بررسی انتقادی رابطه دین و سیاست در رساله الهیاتی‌ـ ‌سیاسی نشان دهند که باروخ اسپینوزا با آنکه در پی جداسازی دو نهاد دین و سیاست از هم نیست، هم‌هنگام، می‌کوشد دین رسمی را تحت قیمومت اقتدار سیاسی درآورد. از این رو، رابطه دین و سیاست را از یک‌سو، با جدایی دین رسمی از باورهای باطنی و از دیگر سو، با تبیین چرایی تفوق اقتدار سیاسی بر سلسله مراتب دین رسمی برمی‌رسیم. اسپینوزا با قائل شدن به آزادی دینی و عبادت مذهبی ذیل آزادی اندیشه و بیان، رساله الهیاتی ـ سیاسی را تبدیل به منظومه‌ای برای ترویج مدارا کرده است. دین رسمی نزد اسپینوزا باید ناظر به غایتی عملی و شکل‌گیری فضایلی چون مدارا باشد. مدارا آن ابزارِ کارسازی است که بالمآل در خدمت ثبات سیاسی و اعتلای اجتماعی قرار می‌گیرد. در دفاع از این نتیجه، اسپینوزا استدلال می‌آورد که نخست، اقتدار دینی بایستی تحت قیمومت قدرت سیاسی باشد. یعنی تنها یک اقتدار حاکم در دولت می‌تواند وجود داشته باشد و آن بایستی اقتدار سیاسی باشد نه اقتدار دینی. دوم، او معتقد است که دامنه قدرت اقتدار حاکم مسلماً تا اعمال شهروندان ادامه می‌یابد نه تا اعتقاد آنها. حاکم صرفاً حق انجام آن چیزی را دارد که در حیطه قدرت او باشد، هیچ قدرتی نمی‌تواند دیگران را به موجب باورها و عقایدش مجازات کند. سوم، در نظرگاه اسپینوزا دموکراسی طبیعی‌ترین نوع حکومت است که می‌تواند حافظ آزادی‌های طبیعی آدمیان از جمله آزادی اندیشه و بیان باشد. در مقابل و در بررسی دوگانه دین و سیاست، حکومت تئوکراتیک با تقویت انفعالات و کم‌فروغ کردن نور طبیعی عقل در میان آدمیان می‌تواند آنها را به بندگی کشاند.

کلیدواژه‌ها

• دین رسمی
• دین باطنی
• وضع مدنی
• دموکراسی
• مدارا
• اقتدار سیاسی
• آزادی
• تئوکراسی

عنوان مقاله [English]

A Critical Investigation of the Relationship between Religion and Politics in Spinoza's Theological-Political Treatise

نویسندگان [English]

• MohammadSina Mirzaei ¹
• Mustafa Shahraeini ²

¹ PhD of Philosophy, University of Tabriz, Tabriz, Iran

² Associate Professor of Instittute Humanities and Culutural studies, Tehran, Iran.

چکیده [English]

This article aims to show that Spinoza proposes a universal religion, whose essence structurally is faith and functionally is to worship by practicing justice and charity to others. Since Spinoza’s politics is in favor of a democratic state, we must make an effort to understand the contribution of both politics and religion to the aim of democratization. Yet, Spinoza’s critique of theocracy should not make his readers question his ideas concerning the maintenance of the relationship between politics and religion, because, from the beginning of chapter nineteen of the TTP, he had planned to add considerations on the limits of religious authority. We will see Spinoza deal with religion as an indispensable part of society, which is simultaneously a subordinate of politics. In addition, we will find that it is not cost-effective if political systems would be based on a specific religious sect. He held that the separation of political and religious authorities will not be so easy to achieve or to affect a peaceful coexistence of good willing believers and the state‏.‏

کلیدواژه‌ها [English]

• Spinoza
• Faith
• universal religion
• Politics
• Democracy