اوصاف عقل گرایی اعتدالی و انتقادی نظام باورهای دینی

نوع مقاله : مقاله علمی- پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه فلسفه، دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران

چکیده

عقل‌گرایی اعتدالی و انتقادی، رویکرد جایگزینِ مناسبی به جای دو رویکرد ایمان‌گرایی و عقل‌گرایی حداکثری است، زیرا تلاش دارد تا از معایب آنها مصون بوده، واجد مزایای خاص خود باشد. اعتدالی بودن آن به این معناست که در توانِ شناخت و سنجش‌گری عقل افراط نمی‌کند، بلکه می‌پذیرد که عقل محدودیت‌هایی دارد. انتقادی بودن آن به این معناست که عقل، خود، انتقاد کننده خویش است و با اجتناب از جزم‌باوری، با سنجش و نقادی مداوم خود در تکامل تاریخی خود هر روز تقرب بیشتری به حقیقت می‌یابد. این رویکرد هم بر توامندی عقل بعنوان مبنا، محور، معیار و ابزار کسب و ارزیابی نظام اعتقادات دینی تاکید دارد، و هم اصالتا بر تقدم هستی‌شناسانه و معرفت‌شناسانه آن بر وحی و نقل تاکید دارد؛ طوری که حجیت بخشی به نصوص دینی و شناخت اولیه و کلی آموزه‌های بنیادی دین، صرفا بر عهده عقل است. این رویکرد، همچنین نگاه متواضعانه‌ای درباره محدودیت‌های عقل دارد، یعنی خود عقل تصدیق می‌کند که شناخت و ارزیابی همه قلمروها و زوایای پنهان دین بر عهده او نیست. عقل‌گرایی اعتدالی و انتقادی، علاوه براین، بر ضرورت و اهمیت خودانتقادگری، تکامل مداوم، تنوع و تکثر در عقلانیت، انسجام پذیری نظام باورهای دینی، تنوع ابعاد و زبان دین و لزوم تنوع عقلانیت‌های ناظربه آنها نیز توجه خاص دارد. در این مقاله، ضمن بررسی فهم‌های مختلف از عقل‌گرایی اعتدالی و انتقادی، اوصاف مختلف این رویکرد با نظر به توان‌مندی‌ها و محدودیت‌های عقل و نگرش‌های جدید نسبت به آن، مورد تحلیل قرار می‌گیرد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Virtues of Critical and Moderate Rationalism in Religious Beliefs’ System

نویسنده [English]

  • Qodratullah Qorbani
Associate Professor of Philosophy Department, Kharazmi University, Tehran, Iran
چکیده [English]

Critical and moderate rationalism is a suitable approach instead of two fideism and extreme rationalism, since it tries to avoid their disadvantages and has its own merits. When we say it is a moderate approach, it means that it does not exaggerate about reason's ability for recognizing and assessing religious beliefs, but accepts that it has some epistemological and ontological limitations. Critical virtue of our approach means that the reason criticizes itself, and through avoiding dogmatism, and continual self - assessing can access to a new attainment of the truth. This approach, both, emphasizes on reason’s ability as the base, axis, criterion and instrument of getting and evaluation of religious beliefs’ system, and on ontological and epistemological priority of reason over revelation and transmitted teachings, so that giving authority into religious texts and primarily and universal recognizing of fundamental teachings of religion are depended on the reason. This approach has also a modest tendency to the reason’s limitations, that is, it confirms one can't know and assess all hidden realms and aspects of religion. Critical and moderate rationalism, in addition, pays more attention to the necessity and importance of self-assessing, continual evaluation, plurality and diversity of rationality, coherency of religious beliefs’ system, plurality of religion’s language and aspects, and their plural rationality. In this paper, meanwhile studying different understandings regarding critical and moderate rationalism, it is explained and analyzed its plural virtues by paying attention to the reason’s abilities and restrictions, in order to defend its merits and rationality.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Reason
  • Religion
  • Critical and Moderate Rationalism
  • Religious Beliefs Systems

مراجع

ابراهیمی دینانی، غلامحسین. (1392). ماجرای فکر فلسفی در جهان اسلام، ج3، تهران، انتشارات طرح نو.
آمدی، عبدالواحد. (بی­تا). غررالحکم و دررالکلم، محمدعلی انصاری، قم: دارالکتاب.
بحرانی، یوسف. (1363). حدائق الناضره، ج1، تحقیق محمدتقی ایروانی، قم: انتشارات جامعه مدرسین.
پوپر، کارل. (1389). اسطوره چارچوب، ترجمه علی پایا، تهران: انتشارات طرح نو.
پویمن، لویی. (1387). معرفت­شناسی؛ مقدمه‌ای بر نظریه شناخت، ترجمه و تحقیق رضا محمدزاده، تهران: دانشگاه امام صادق.
جوادی آملی، عبدالله. (1387). منزلت عقل در هندسه معرفت دینی، قم: نشر اسراء.
سلیمانی، عبدالرحیم. (1392). عقل‌گرایی اعتدالی-انتقادی در پذیرش باورهای دینی، مجله هستی و شناخت، ش2.
شریف، میان محمد. (1372). تاریخ فلسفه در اسلام، ترجمه نصرالله پورجوادی و همکاران، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
طباطبایی، سید محمدحسین. (بی­تا)، المیزان، قم: جامعه مدرسین.
فنایی، ابوالقاسم. (1394). اخلاق دین‌شناسی، تهران: انتشارات نگاه معاصر.
کلینی، محمدبن یعقوب. (1367). الکافی، تحقیق علی اکبر غفاری، تهران: دارالکتب الاسلامیه.
مردیها، سید مرتضی. (1394). دفاع از عقلانیت، تهران: انتشارات نقش و نگار.
مصباح یزدی، محمدتقی. (1370). آموزش عقاید، قم: شرکت چاپ و نشر بین‌الملل.
مطهری، مرتضی. (1370). آشنایی با قرآن، تهران: صدرا.
ملاصدرا، صدرالدین محمد. (1340). رساله سه اصل، تصحیح حسین نصر، تهران: انتشارات مولی.
ملاصدرا، صدرالدین محمد. (1361). عرشیه، تصحیح و ترجمه غلامحسین آهنی، تهران: انتشارات مولی.
ملاصدرا، صدرالدین محمد. (1362). مفاتیح الغیب، با مقدمه محمد خواجوی، تهران: موسسه مطالعات و تحقیقات نشر دانشگاهی.
ملاصدرا، صدرالدین محمد. (1391). شرح اصول کافی، تهران: مکتبه المحمودی.
همتی، عصمت؛ دهباشی، مهدی. (1394). نظام فکری علامه طباطبایی، مجله حکمت معاصر، ش3.
Amedi, Abdulvahed. (no date). Ghorarulhekam va Dorarulkelam, Edited by Muhammad Ali Ansari, Qom: Darulketab Press. (in persian)
Bahrani, Yousef. (1983). Hadaeq Alnazerah, Vol.1, Edited by MuhammadTaqi Iravani, Qom: Jameeh Modarresin Press. (in persian)
Fanaei, Abolqasem. (2005). The Ethics of Religious Studies, Tehran: Negahe Moaser Press. (in Persian).
Hemmati, Esmat. (2015). Allamah Tabatabaei’s Thought, Hikmat Moaser Journal, No.3. (in Persian).
Ibrahimi Dinani, Gholam Hossein. (2003). The Story of Philosophical Thought in the Islamic World, Tehran: Tarhe No Press. (in Persian).
Javadi Amoli, Abdullah. (2008). The Place of Reason in the light of Religious Knowledge, Qom: Isra Press. (in persian)
Kolayni, Muhammad Ibn Ya’qoub. (1988). Alkafi, Edited by Ali Akbar Ghaffari, Tehran: Darulkotob Al-Islamiyah, (in Persian).
Mardiha, Seyyed Morteza. (2005). Defense of Rationality, Tehran: Naqsh va Negar Press. (in Persian).
Mesbah Yazdi, Muhammad Taqi. (1991). Teaching Religious Beliefs, Qom: Khap and Nashr Press. (in persian)
Mullasadra, Sadruddin Muhammad. (1961). A Commentary on Three Principles, Edited by Seyyed Hossein Nasr, Tehran: Mowla Press. (in persian)
Mullsadra, Sadruddin Muhammad. (1982). Arshiyeh, Edited by Gholamhossein Ahani, Tehran: Moula Press. (in Persian).
Mullsadra, Sadruddin Muhammad. (1983). Mafatil Algheyb, Edited by Muhammad Khajavi, Tehran: Nshr Daneshgahi Press. (in Persian).
Mullsadra, Sadruddin Muhammad. (2012). Commentary on Usoul Kafi, Tehran: Almahmoudi Press. (in Persian).
Mutahhari, Morteza. (1370). An Introduction to the Quran, Tehran: Sadra Press. (in persian)
Popper, Karl. (1945). The Open Society and Its Enemies, 2 vol. 5th edition, London: Routledge & Kegan Paul Press.
Popper, Karl. (1963). Conjectures and Refutations, 4th edition, London: Routledge & Kegan Paul Press.
Poyjman, Louis. (2008). Epistemology; An Introduction to the theory knowledge, Trans by Reza Muhammadzadeh, Tehran: Imam Sadeq University Press. (in persian)
Sharif, Mian Muhammad. (1993). History of Philosopy in Islamic World, Trans by Nasrullah Pourjavadi, Tehran: Nashr Daneshgahi Press. (in persian)
Smart, Ninian. (1989). The World Religions, The United Kingdom: Cambridge University Press.
Soleymani, Abdolrahim. (2011). Moderate rationalism into accepting Religious Beliefs, Journal of Being and Knowledge, No. 2. (in persian)
Stenmmark, Micheal. (1995). Rationality in Science, Reason and Everyday life, Notre Dame, University of Notre Dame Press.
Tabatabaie, Muhammd Hussein. (no date). Almizan, Qom: Jameeh Modarresin Press. (in persian)
ارسال نظر در مورد این مقاله
CAPTCHA Image
مجله پژوهش های فلسفی
دوره 16، شماره 39 - شماره پیاپی 39
شماره 39، تابستان ۱۴۰۱ (ویژه نامه فلسفه تعلیم و تربیت 1)
شهریور 1401
صفحه 350-364

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار