نوع مقاله : مقاله علمی- پژوهشی

نویسندگان

• سیدحسین هاشمی ¹
• علی اصغر مصلح ²

¹ دانشجوی دکتری، گروه فلسفه، دانشگاه علامه طباطبائی، ایران

² استاد، گروه فلسفه، دانشگاه علامه طباطبائی، ایران

چکیده

نظریۀ فرهنگ در نظام فکری بلوخ و داوکینز برمبنای دو انگارۀ «ماده‌باوری» و «تکامل‌نگری پویا» و با رویکرد «واگشت‌گرایی» تدوین می‌شود. این تشابه متافیزیکی و رویکردی سبب می‌شود که بررسی تطبیقی/ تلفیقی آن‌ها -براساس مؤلفه‌های برسازندۀ «انگاره‌‌ها»ی فرهنگی در اندیشۀ بلوخ و «مم‌ها»ی فرهنگی در اندیشۀ داوکینز- ممکن شود. طبق نوشتار پیشِ ‌رو، روشن خواهد شد که اولاً ترکیب هستی‌شناسی‌ای فرآیندمحور بلوخ با ژن‌شناسی و نظریۀ فرهنگ داوکینز، یک متافیزیک مناسب برای نظام فکری داوکینز -که نوعی نظام علمی بدون متافیزیک است- فراهم می‌کند و ثانیاً، ژن‌شناسی داوکینز -به‌واسطۀ روند و مفهوم «فنوتیپ گسترده»- نسبت قلمرو زیستی انسان با حوزۀ ساختارهای اجتماعی -در فلسفۀ تاریخ بلوخ- را توضیح داده و پیوندی بین آن‌ها، برقرار می‌کند. بر مبنای این نگرش تطبیقی/ تلفیقی، توضیح خواهیم داد که مفاهیم مشترک/ متفاوت این دو اندیشمند، مکمل و مصحح یکدیگر بوده و ترکیب این مفاهیم سبب شکل‌گیری بینش‌های جدیدی در حوزۀ فلسفۀ تاریخ و فرهنگ می‌شود که نتیجۀ آن، امکان تدوین تبیین‌هایی قانع‌کننده‌تر و روشن‌تر برای پارۀ از مفاهیم فلسفی خواهد بود؛ ازجمله آنکه: دو انگارۀ «فنوتیپ گسترده» و «پراکسیس» -در ژن‌شناسی داوکینز و فلسفۀ تاریخ بلوخ- و دو مفهوم «مم»‌ها و «افزونه»ها -در نظریۀ فرهنگ داوکینز و بلوخ- مکمل و مصحح یکدیگر هستند و دو پدیدۀ «بیگانگی با خود» و «طبقۀ اجتماعی»، تبیین روشن‌تری پیدا خواهند کرد. نقش مؤلفه‌های برسازندۀ «انگاره‌ها» و «مم‌ها» -طبق دیدگاه‌های بلوخ و داوکینز- و جایابی آن‌ها در پیوستار هستی/ فرهنگ -طبق دیدگاه این جستار- به آن‌گونه است که از یک سو، سنخی از «جبرباوری» فلسفی را رقم زده و چالشی جدی دربرابر مفاهیم «آرمان‌باوری» و «امیدآفرینی» ای بلوخ فراهم می‌کند و از سوی دیگر، امکان اضافه‌شدن مفهوم «غایت‌باوری» -در روایت بلوخ از این مقوله- را به نظریۀ علمی‌ای ژن‌شناسی داوکینز هموار کرده و بدین ترتیب، مصداقی از تلاش برای سازگارکردن نگرش‌های علمی و فلسفی، عرضه می‌کند.

کلیدواژه‌ها

• فلسفۀ فرهنگ
• بلوخ
• انگاره‌ها
• داوکینز
• مم‌ها

موضوعات

• فلسفه

عنوان مقاله [English]

The Theory of Culture in Bloch and Dawkins' Philosophy; in Viewpoint of the Elements “Ideas” and “Memes”

نویسندگان [English]

• Seyyed Hossein Hashemi ¹
• Aliasghar Mosleh ²

¹ Ph.D. Candidate, Department of Philosophy, Allameh Tabataba`i University, Iran

² Professor, Department of Philosophy, Allameh Tabataba`i University, Iran

چکیده [English]

Culture is one of the great themes of Bloch and Dawkins’ philosophy. They use ideas of materialism and processtual evolutionism with reduction approach to explain the cultural realm. These common aspects make a comparative/ synthetic study of their philosophy of culture- based on components “Ideas” and “Memes”- possible. The claims of this article are: 1) Bloch's processtual ontology is a proper metaphysics for Dawkins' genetics and theory of culture; 2) Dawkins' genetics explains the relation between the human biological sphere and social/historical structures. This article tries to show that the analysis of the cultural theories in Bloch and Dawkins' thought can provide genuine and profound insight into the fundamental dynamics of society and history and can more clearly explain some philosophical conceptions, for example “alienation” and “social class”. On the other side, two pair's conceptions- mainly “praxis/expanded phenotype” and “mems/plus ultra”- are complementary and can more exactly explain the relation between gene, social structures, and culture. The result of this comparative/synthetic analysis of culture are: 1) A type of philosophical “determinism” that is challenging for some basic Bloch's conceptions: utopia and hope; 2) An example -by adding the Bloch's conception of “teleology” to Dawkins' genetics- of compromising the scientific and philosophical exceptional approach. 

کلیدواژه‌ها [English]

• philosophical study of culture
• Bloch
• utopian ideas
• Dawkins
• mems