نوع مقاله : مقاله علمی- پژوهشی

نویسندگان

• علی اصغر مصلح ¹
• سیدحسین هاشمی ²

¹ استاد تمام فلسفه، گروه فلسفه، دانشکدۀ ادبیات و زبان‌های خارجی، دانشگاه علامه طباطبائی، تهران، ایران.

² دانشجوی دکتری، گروه فلسفه، دانشکدۀ ادبیات و زبان‌های خارجی، دانشگاه علامه طباطبائی، تهران، ایران.

چکیده

نظریه‌ی فرهنگ در نظام فکری بلوخ و داوکینز برمبنای دو انگاره‌ی «ماده‌باوری» و «تکامل‌نگری پویا» و با رویکرد «واگشت‌گرایی» انجام می‌شود؛ این تشابه مفهومی و رویکردی سبب می‌شود که بررسی تطبیقی/تلفیقی آنها- براساس مؤلفه‌های برسازنده‌ی «انگاره‌واره‌ها»ی فرهنگی در اندیشه‌ی بلوخ و «مم‌ها»ی فرهنگی در اندیشه‌ی داوکینز- ممکن شود. طبق این بررسی روشن خواهد شد که اولا ترکیب هستی‌شناختی فرآیندمحور بلوخ با ژن‌شناسی و نظریه‌ی فرهنگ داوکینز، یک متافیزیک مناسب برای نظام فکری داوکینز-که نوعی نظام علمی بدون متافیزیک است- فراهم می‌کند و ثانیا، ژن‌شناسی داوکینز نسبت قلمرو زیستی انسان را با ساختارهای اجتماعی و فلسفه‌ی تاریخ بلوخ توضیح داده و پیوند بین آنها را برقرار می‌کند. مفاهیم مشترک/متفاوت آنها در نظریه‌ی فرهنگ، مکمل و مصحح یکدیگر بوده و سبب شکل‌گیری بینش‌های جدیدی می‌شوند که نتیجه‌ی آن، امکان تبیین‌هایی قانع‌کننده‌تر و روشن‌تر برای پاره‌ی ازمفاهیم فلسفی خواهد بود؛ مانند دو انگاره‌ی «فنوتیپ گسترده» و «پراکسیس»- در ژن‌شناسی داوکینز و فلسفه‌ی تاریخ بلوخ- و دو مفهوم «مم»ها و «فراافزونه»ها- در نظریه‌ی فرهنگ داوکینز و بلوخ- مکمل و مصحح یکدیگرند و دو پدیده‌ی «خود-بیگانگی» و «طبقه‌ی اجتماعی»روشن‌تر تبیین می‌شود. نقش مؤلفه‌های برسازنده‌ی «انگاره‌ها» و «مم‌ها»-بلوخ و داوکینز- و جایابی آنها در پیوستار هستی/فرهنگ به گونه‌ی است که از یک‌سو، سنخی از «جبرباوری» فلسفی را رقم زده و چالشی دربرابر مفاهیم «آرمان‌باوری» و «امیدآفرینی»ای بلوخ فراهم می‌کند و از سوی دیگر، امکان اضافه شدن مفهوم «غایت‌باوری» را- در روایت بلوخ از این مقوله- به نظریه‌ی علمی‌ای ژن‌شناسی داوکینز هموار کرده و، بدین ترتیب، مصداقی از تلاش برای سازگارکردن نگرش‌های علمی و فلسفی، عرضه می‌کند.

کلیدواژه‌ها

• فلسفه‌ی فرهنگ
• بلوخ
• انگاره‌واره‌ها
• داوکینز
• مم‌ها

موضوعات

• فلسفه

عنوان مقاله [English]

Bloch & Dawkins's theory of culture, based on the constituent the elements “Ideas” and “Memes"

نویسندگان [English]

• Aliasghar Mosleh ¹
• SayedHosain Hashemi ²

¹ Full Professor of Philosophy, Department of Philosophy, Faculty of Persian Literature and Foreign Languages, Allameh Tabataba`i University, Tehran, Iran

² PhD Candidate of Philosophy, Department of Philosophy, Faculty of Persian Literature and Foreign Languages, Allameh Tabataba`i University, Tehran, Iran

چکیده [English]

Culture is one of the great themes of Bloch and Dawkins’ philosophy. They use ideas of materialism and processual evolutionism with reduction approach to explain the cultural realm. These common aspects make a comparative/synthetic study of their philosophy of culture- based on components “Ideas” and “Memes”- possible. The claims of this article are: 1- Bloch's processual ontology is a proper metaphysics for Dawkins' genetics and theory of culture; 2- Dawkins' genetics explains the relation between the human biological sphere and social/historical structures. This article tries to show that the analysis of the cultural theories in Bloch and Dawkins' thought can provide genuine and profound insight into the fundamental dynamics of society and history and can more clearly explain some philosophical conceptions, for example “alienation” and “social class”. On the other side, two pair's conceptions- mainly “praxis/expanded phenotype” and “mems/plus ultra”- are complementary and can more exactly explain the relation between gene, social structures, and culture. The result of this comparative/synthetic analysis of culture are: 1- A type of philosophical “determinism” that is challenging for some basic Bloch's conceptions: utopia and hope; 2- An example- by adding the Bloch's conception of “teleology” to Dawkins' genetics- of compromising the scientific and philosophical exceptional approach.

کلیدواژه‌ها [English]

• Philosophical study of culture
• Bloch
• utopian ideas
• Dawkins
• Mems