نوع مقاله : مقاله علمی- پژوهشی

نویسندگان

• فرانک بهمنی ¹
• علی حسینی ²

¹ استادیار فلسفه و کلام اسلامی، گروه معارف اسلامی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه یاسوج

² استادیار گروه فلسفه، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه یاسوج، یاسوج، ایران

چکیده

تبیین میزان تأثیر انسان در هستی و نقش او در تعیین و تغییر سرنوشت خویش، از مهم‌ترین مباحث کلامی است که در فلسفه و کلام اسلامی، هماره مورد توجه اندیشمندان و دانشمندان مکاتب گوناگون فلسفه و کلام اسلامی بوده‌است. در جهت تبیین این مساله در مقام ثبوت، سه دیدگاه کلی جبرگرایی، تفویض و امرٌ بین الأمرین شکل‌گرفته‌است. متکلمان معتزلی و امامیه، به سبب دفاع از مسئولیت انسان در برابر افعال صادره از وی و معناداری جزا و پاداش، استقلال نسبی انسان را در سرنوشت‌سازی خویش به معنای برخورداری آزادانه از اختیار پذیرفته‌اند. غزالی با این دیدگاه که پذیرش اختیار برای انسان، ناقض توحید افعالی است و به دلالت التزامی، قدرت و ارادۀ خداوند متعال را محدودمی‌نماید قائل به جبر و کسب شده‌است. جستار حاضر با روش توصیفی-تحلیلی پس از تبیین مفهوم اختیار و جبر انسان، با مراجعـه به آثار غزالی، صحت و سقم این نسبت و ادعـا را بررسـی می‌کند. یافته‌ها: غزالی معتقد به نظام علیّت میان پدیده‌های هستی نمی‌باشد و تکرار روابط و نظم موجود را ناشی از عاده الله می‌داند. قضا و قدر تعیین‌کننده تمام حوادث و پدیدارهای جهان هستند و تمام افعال هستی، فعل ارادی و اختیاری خداوند است. نتایج: غزالی با انحصار اراده و اختیار به خداوند متعال، و تعیین پیشینی حوادث و رویدادها با قضا و قدر، برای انسان نقشی در سرنوشت‌سازی خویش قائل‌نیست. توسل او به ایدۀ «کسب» در راستای مسئولیت انسان در برابر اعمال خویش نیز نتوانسته‌است پارادوکس جبر و جزا را حل‌نماید و از مشکلات عقلی جبرگرایی بکاهد.

کلیدواژه‌ها

• خوانش انتقادی
• غزالی
• سرنوشت
• انسان
• اختیار

موضوعات

• هستی شناسی

عنوان مقاله [English]

Critical reading of Ghazali's point of view on the destiny of man by himself

نویسندگان [English]

• Faranak Bahmani ¹
• Ali Hoseini ²

¹ Assistant Professor of Islamic Philosophy and Theology, Department of Islamic Studies, Faculty of Literature and Humanities, Yasouj University

² Assistant Professor of Philosophy, Department of Philosophy, Faculty of Humanities, Yasouj University, Yasouj, Iran.

چکیده [English]

Explaining the extent of man's influence on existence and his role in determining and changing his destiny is one of the most important theological topics. In order to explain this problem in terms of proof, three general views of determinism, delegation, and inter-commands have been formed. Ghazali, with the view that the acceptance of free will for humans, violates the monotheism of verbs, and with the implication of obligation, limits the power and will of Almighty God, he believes in predestination and acquisition. After explaining the concept of free will and human predestination, the present essay examines the validity of this relation and claim by referring to Ghazali's works with a descriptive-analytical method. Findings: Ghazali does not believe in the system of causality between the phenomena of existence and considers the repetition of existing relationships and order to be caused by God's custom. Qadha and Qadr determine all events and phenomena in the world, and all actions of existence are God's voluntary and optional actions. Results: Ghazali does not assign a role to man in determining his own destiny, with the exclusiveness of will and authority to the Almighty God, and the prior determination of events and events by Qada and Qadr. His appeal to the idea of "gain" in line with the responsibility of man for his actions has not been able to solve the paradox of determinism and punishment and reduce the intellectual problems of determinism.

کلیدواژه‌ها [English]

• critical reading
• Ghazali
• fate
• human
• liberty