نوع مقاله : مقاله علمی- پژوهشی

نویسنده

• محمد خسروی طناک

دانشجوی دکتری برنامه‌ریزی درسی، دانشکده علوم تربیتی و روانشناسی، دانشگاه بیرجند، ایران

چکیده

این پژوهش در پی واکاوی دلالت­های نظریه کنشگر شبکه برونو لاتور در خصوص به کارگیری هوش مصنوعی در فرایندهای آموزشی است. در این پژوهش از روش کیفی "جستار نظرورزانه" به­عنوان روش پژوهش و از ابزار "بررسی مستندات" به‌عنوان ابزار جمع­آوری اطلاعات استفاده شده است. مبانی نظری و مستندات مرتبط با نظریه کنشگر شبکه با روش تأملی تجزیه و تحلیل شد و از این طریق به کارگیری هوش مصنوعی در آموزش از منظر نظریه کنشگر شبکه مورد واکاوی قرار گرفت. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که حضور هوش مصنوعی در آموزش، زیربنای متداول در تعریف فرایندهای آموزشی را دگرگون می‌سازد: عاملیت دیگر مختص انسان نیست، بلکه در تاروپود شبکه‌های ناپایدار و چندمرکز توزیع می‌شود؛ معنا نه توسط معلم منتقل، بلکه در میانه تعاملات میان انسانی و غیرانسانی بازسازی می‌گردد؛ و مسئولیت اخلاقی، نه بر دوش فردی واحد، بلکه در عمق ساختار شبکه و در فضای جعبه‌های سیاه الگوریتمی، مورد سؤال قرار می‌گیرد. در این معنا انسانیت در آموزش دیگر نمی‌تواند بر اساس تقابل با ماشین تعریف شود، بلکه در ظرفیت مذاکره، تفسیر و تنظیم در میانه شبکه‌های فناورانه معنا پیدا می‌کند.. در نتیجه‌گیری، این مقاله استدلال می‌کند که آینده آموزش در مقاومت در برابر فناوری نیست، بلکه در بازتعریف هوشیارانه از نقش انسان نه به‌عنوان صاحب انحصاری عاملیت، بلکه به‌مثابه تنظیم‌کننده شبکه، تفسیرگر معنا و معمار ارزش‌های انسانی در میانه تعامل با عناصر غیرانسانی نهفته است. این رویکرد، ضرورت طراحی سیستم‌های تفسیرپذیر، توسعه سواد الگوریتمی انتقادی و نظارت اخلاقی چندذینفعی را به میان می‌کشد.

کلیدواژه‌ها

• آموزش
• نظریه کنشگر شبکه
• هوش مصنوعی
• کنشگر
• فلسفه علم و فناوری

موضوعات

• فلسفه

عنوان مقاله [English]

An Analysis of Actor-Network Theory and Its Implications for the Application of Artificial Intelligence in Education

نویسنده [English]

• Mohammad khosravi tanak

PhD candidate of Curriculum Planning, Faculty of Educational Sciences and Psychology, University of Birjand, Iran

چکیده [English]

This study seeks to explore the implications of Bruno Latour’s Actor-Network Theory (ANT) regarding the integration of artificial intelligence (into educational processes. The research employs a qualitative “theoretical essay” methodology, utilizing “document analysis” as the primary tool for data collection. Theoretical foundations and relevant literature on Actor-Network Theory were analyzed through a reflective and interpretive approach, enabling a critical examination of AI’s role in education from an ANT perspective. Findings reveal that the presence of AI in education fundamentally transforms the conventional epistemological and ontological foundations of pedagogical processes: agency is no longer exclusive to humans but is distributed across unstable, multi-centered networks; meaning is not transmitted by teachers but is continuously co-constructed through interactions among human and non-human actors; and ethical responsibility no longer rests on any single individual, but is embedded within — and interrogated by — the opaque structures of algorithmic black boxes. In this context, humanity in education can no longer be defined in opposition to machines, but rather emerges through capacities of negotiation, interpretation, and regulation within technologically mediated networks. In conclusion, this article argues that the future of education lies not in resisting technology, but in consciously redefining the human role — not as the sole possessor of agency, but as the network’s regulator, interpreter of meaning, and architect of humanistic values amidst interactions with non-human elements. This perspective necessitates the design of interpretable AI systems, the cultivation of critical algorithmic literacy, and the establishment of multi-stakeholder ethical oversight mechanisms.

کلیدواژه‌ها [English]

• Education, Actor Network Theory, Artificial Intelligence, Actor, Philosophy of Science &
• Technology