مشکل محاسبه در فایده‌گرایی: نقد و بررسی نظریه جی.جی.سی اسمارت

کاوندی, سحر; جاهد, محسن; ارشدی بیدگلی, محمدحسین

نوع مقاله : مقاله علمی- پژوهشی

نویسندگان

¹ دانشیار گروه فلسفه دانشگاه زنجان

² استادیار گروه فلسفه دانشگاه زنجان

³ کارشناسی ارشد فلسفه اخلاق دانشگاه زنجان

چکیده

فلسفه‌ی اخلاق شامل سه حوزهی فرااخلاق، اخلاق هنجاری و اخلاق کاربردی است. فایده‌گرایی یکی از دیدگاههای مهم مطرح در حوزهی اخلاق هنجاری است که معیار درستی اعمال انسان را بر سود و زیان پیامدهای آن و یا به عبارتی بر میزان خوشبختی ایجاد شده برای همهی افرادی که تحت تأثیر آن فعل قرار دارند، مبتنی میسازد. فایدهگران خود به دو گروه عمل‌محور و قاعده‌محور تقسیم میشوند. دستهی نخست به میزان خیر یا خوشبختیای که هر عمل در یک موقعیت خاص ایجاد میکند توجه کرده و گروه دیگر به میزان خیر یا خوشبختی که یک اصل یا قاعده به همراه دارد نظر دارند. جی.جی.سی اسمارت یک پراگماتیست و حامی فایدهگرایی عمل‌محور است. در این نوشتار کوشیدهایم که پس از بیان اصول مورد قبول فایدهگرایان برخی از اشکالات مطرح شده به مسأله محاسبهی پیامدهای اعمال را مورد بررسی قرار داده و پاسخهای ارائه شده از سوی اسمارت به آنها را بیان کنیم. اسمارت برای پاسخگویی به این انتقادات به جای محاسبهی پیامدها از مقایسهی دو «وضعیت کلی» سخن به میان میآورد و با این کار صورت مسأله را پاک میکند. وی میکوشد تا با تمایز میان دو نوع محاسبه یعنی محاسبهی پیامدهای یک عمل و ارزیابی و محاسبهی اعمال ممکن پیشرو و همچنین با توسل به مثال «امواج آبگیر» و نیز توسل به «قواعد سرانگشتی» برای مواردی که ضرورت توسل به قواعد احساس میشود، به کلیهی انتقادات وارد شده بر محاسبه در فایدهگرایی پاسخ دهد.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

The Problem of Calculation in Utilitarianism: Censure of J.J.C.Smart

نویسندگان [English]

Sahar Kavandi ¹
Mohsen Jahed ²
Mohammad Hossein Arshadi bidgoli ³

چکیده [English]

Ethics is divided into three realms: Meta-ethics, normative ethics, and applied ethics. Utilitarianism is one of the most significant views in normative ethics, which acts as a true criterion to judge on human deeds in terms of loss and benefits of their consequences. In other words, utilitarianism judges on the amount of happiness for all the ones who have been influenced by that act. Utilitarianism itself is divided into two groups: act-utilitarianism, and rule-utilitarianism. The former concentrates on the amount of goodness or happiness that an act creates in a particular situation and the latter considers the amount of goodness or happiness which results from a principle or rule. J.J.C. Smart is a pragmatist, and an advocate of act-utilitarianism. In this essay we have attempted to investigate some of the problems put forward on the problem of calculating the consequences of acts, then we explain the accepted principles by utilitarianists, and finally Smart’s responses to those problems. Instead of calculating the consequences as a response to these criticisms, Smart talks about comparison of two "Total Situation”, and by doing so he ignores the problem. In order to respond to all the criticisms on the calculation of utilitarianism, Smart, by differentiating between two types of evaluating and calculating consequences of an act and evaluating and calculating possible acts, attempts to appeal to the "Ripples on a Pond Model" and to the "Rules of Thumb" for cases which he is obliged to appeal to rules.

کلیدواژه‌ها [English]

Smart
utilitarianism
Act
Rule
Total Situation
Rules of Thumb

مراجع

- آمدی، عبدالواحد بن محمد. ‌(1377)، غررالحکم و دررالکلم: کلمات قصار امام علی(ع)، ترجمه و تحقیق سید هاشم رسولی محلاتی، تهران، دفترنشرفرهنگ اسلامی.

- ابن حزم. (1961)، الاخلاق و سیر، بیروت، الجنته الدولیه الترجمه الروائع.

- ادواردز، پل. (1378)، فلسفهی اخلاق: از دایره‌المعارف فلسفه ویراستهی پل ادواردز، تهران، ترجمهی انشاءالله رحمتی، موسسهی انتشاراتی تبیان.

- اینتایر، السدیر مک. (1390)، در پی فضیلت، ترجمهی حمید شهریاری، و محمدعلی شمالی، تهران، انتشارات سمت.

- پالمر، مایکل. (1388)، مسائل اخلاقی، ترجمهی علیرضا آل بویه، تهران، انتشارات سمت.

- پاینده، ابوالقاسم. [گردآوری] (1385)، نهج الفصاحه: کلمات قصار پیامبر اکرم(ص)، تحقیق و ترجمهی جعفر دلشاد؛ نصرالله شاملی، تهران، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.

- جاهد، محسن. «اندیشههای اخلاقی ابن هیثم بصری»، فصلنامهی پژوهشنامه اخلاق، شماره 17، 1391، صص69-85.

- ریچلز، جیمز. (1389)، فلسـفه اخلاق، ترجمهی آرش اخگری، تهران، انتشارات حکمت.

- ژکس.(1362)، فلسفة اخلاق: حکمت عملی، ترجمة ابوالقاسم پورحسینی، تهران، انتشارات سیمرغ.

- ساندل, مایکل. (1374)، لیبرالیسم و منتقدان آن، ترجمه احمد تدین, تهران، انتشارات علمى و فرهنگى.

- شهریاری، حمید. (1388)، فلسفه اخلاق در تفکر غرب از دیدگاه السیدر مک اینتایر، تهران، انتشارات سمت.

- صدوق، ابن‌بابویه، ابوجعفر محمد بن علی. (1413ه.ق)، من لا یحضره الفقیه، ج4، قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعهی مدرسین حوزهی علمیهی قم.

- طباطبائی، محمدحسین. (بیتا)، تفسیر المیزان، ج15، ترجمهی سید محمد باقر موسوی همدانی، قم، دفتر انتشارات اسلامی جامعهی مدرسین حوزهی علمیهی قم.

- علی (ع). (1377)، غررالحکم و دررالکلم آمدی، ترجمه و شرح سید هاشم رسولی محلاتی، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی.

- علیا، مسعود. (1391)، فرهنگ توصیفی فلسفهی اخلاق، تهران، انتشـارت هـرمـس.

- فرانکنا، ویلیام.کی. (1389)، فلسـفه اخلاق، ترجمه هادی صادقی، قم، انـتشارات طه.

- کاپلستون، فردریک. (1382)، تاریخ فلسفه: بنتام تا راسل، ج 8، ترجمهی بهاءالدین خرمشاهی، تهران، انتشارات علمی و فرهنگی.

- کرم، یوسف. بیتا، تاریخ الفلسفه الاروبیه فی العصر الوسیط، دارالقلم، بیروت، لبنان.

- گریلینگ، ای.سی. و دیگران (1380)، نگرشهای نوین در فلسفه، ج1، ترجمه یوسف دانشور و دیگران، قم، انتشارات طه.

- گنسلر، هری.جی. (1389)، درآمدی جدید به فلسفهی اخلاق، ترجمهی حمیده بحرینی، تهران، آسمان خیال.

- مور، جورج ادوارد. (1382)، اخلاق، ترجمهی اسماعیل سعادت، تهران، انتشارات علمی و فرهنگی.

- _________. (1388)، مبانی اخلاق، ترجمهی غلامحسین توکلی و علی عسکری یزدی، تهران، انتشارات سمت و پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.

- میل، جان استوارت. (1388)، فایده‌گرایی، ترجمهی مرتضی مردیها، تهران، نشر نی.

- واربرتون، نایجل. (1388)، آثار کلاسیک فلسفه، ترجمهی مسعود علیا، تهران، انتشارات ققنوس.

- ویلیامز، برنارد. (1383)، فلسفه اخلاق، ترجمهی زهرا جلالی، قم، نشر معارف.

- هولمز، رابرت.ال. (1385)، مبانی فلسفهی اخلاق، ترجمهی مسعود علیا، تهران، انتشارات ققنوس.

- Bentham, Jeremy. (2000), An Introduction to the Principles of Morals and Legislation, Kitcheners, Batches Book.

- Bunnin. Nicholas & Yu. Jiyuan. (2004), "Impartiality" In: The Blackwell dictionary of Western philosophy, Malden, Blackwell publishing.

- Crisp. Roger & Chappell T. (1998), “Utilitarianism”, in: The Routledge Encyclopedia of Philosophy, London, Routledge.

- Driver, Julia. (2009), “The History of Utilitarianism”: In Stanford Encyclopedia of Philosophy, http://plato.stanford.edu/entries/utilitarianism-history/.

- Gensler, Harry J. & Earl W.Spurgin and James C.Swindal.(ed) (2004), ETHICS: Contemporary Reading, New Youk and London, Routledge.

- Jollimore, Troy. )ed) (2011), "Impartiality", The Stanford Encyclopedia of Philosophy, URL = http://plato.stanford.edu/archives/sum 2011/entries/impartiality/.

- Kaplan, Morton A. (1960), <Some Problems of the Extreme Utilitarian Position>, Ethics, Vol. 70, No. 3.

- Geoffrey, Scarre. (1998), "Utilitarianism", In: Contributors: R. T. Chadwick, Encyclopedia of Applied Ethics, vol. 4, San Diego, CA: Academic Press.

- Smart, J.J.C., and Williams, Bernard. (2007), Utilitarianism For and Against, Cambridge, Cambridge University Press.

- Tännsjö, Torbjörn. (2002), Understanding Ethics: An Introduction to Moral Theory, Edinburgh, Edinburgh University Press.

- West, Henry R. (ed) (2006), The Blackwell Guide to Mill’s Utilitarianism, First published by Blackwell.