نوع مقاله : مقاله علمی- پژوهشی
نویسنده
دکترای علوم قرآن و حدیث، دانشگاه فردوسی مشهد
چکیده
کهن‌ترین الگوی تمایز علوم از آنِ ارسطوست (موضوع محور)، که توسط حکمای مسلمان ترویج شد. اما ناکارآمدی آن روز به روز برای عالمان مسلمان، خصوصا اصولیان و در رتبه بعد متکلمان، منطقیون و ... آشکار شد؛ تا آنجا که محقق خراسانی الگوی غایت‌محور و محقق اصفهانی و امام خمینی (ره) الگوی سنخیت‌محور را مطرح کردند. اما هر یک از این الگوهای انحصارگرا نقاط ضعفی را داشتند و این سبب شد که الگوهای تلفیقی مطرح شوند و آنها نیز با آشکار شدن نقاط ضعفشان، جای خود را به رویکرد قراردادگرا دادند. به عقیده قراردادگرایان علم بودن یک علم نه به وحدت در موضوع است، نه روش و نه غایت (هر یک به تنهایی)، بلکه علم عبارت است از مجموعه‌ای از مسائل متشتته، که جامع آنها گاه ممکن است به دلیل سنخیت در ذات باشد (مثل موضوع، محمول، حیثیت) و گاه نیز ممکن است به دلیل امری عرضی باشد (مثل غایت). از اینرو مبنای تمایز علوم با توجه به غرض تدوین متفاوت خواهد بود و حتی تمامی جهاتی که در نزد عقلا معتبرند، نیز در این وحدت و تمایز دخیلند و ممکن است لحاظ شوند، مثل مدت زمان فراگیری علم، امور زیبایی‌شناسی، نیازهای جامعه، مرجحات تاریخی و ... .
کلیدواژه‌ها
عنوان مقاله [English]
The Evolution of Patterns of Sciences Differentiation According to Muslim Scholars
نویسنده [English]
- Hamed Mostafavi Fard
PhD of Quran and Hadith Sciences, Ferdowsi University of Mashhad
چکیده [English]
The oldest pattern of sciences differentiation is owned by Aristotle, which promoted by Muslim philosophers. But over time, its inefficiency became evident for Muslim scholars, especially Usulis, theologians, logicians and etc. As far as Khorasani, offered pattern of differentiation based on the purpose of creation; and Isfahani and Khomeini raised pattern of differentiation based on the relevance theorems. But each of these exclusivistic models were flawed, and this led to combine models proposed. It also, by revealing weaknesses, replaced by pattern of differentiation based on agreement. They believe that science is a collection of different issues and all things that are valid in the sight of the wises, are involved in this unity and differentiation and may be considered, like the time to learn science, the aesthetics, community needs, historical preferences and etc.
کلیدواژه‌ها [English]
- Sciences Differentiation
- The Differentiation Based on The Subject
- The Differentiation based on The Purpose
- The Differentiation Based on The Relevance Theorems
- آل‌الشیخ راضی، محمدطاهر. (1425)، بدایه‌الوصول فی شرح کفایه‌الأصول، بیجا، أسره آل‌الشیخ راضی.
- آملی، هاشم بن حاج محمد. (بیتا)، بدائع الافکار، (تقریرات بحث عراقی)، بیجا، بینا.
- ابن‌سینا، حسین بن عبدالله. (1383)، الإشارات والتنبیهات، شرح: نصیرالدین محمد بن محمد بن الحسن الطوسی، شرح الشرح: قطب الدین محمد بن محمد أبی جعفر الرازی، قم، نشر البلاغة.
- ارسطو. (1366)، متافیزیک، ترجمه: دکتر شرف، تهران، نشر گفتار.
- انصاری، مرتضی. (1419)، فرائد الأصول، قم، مجمع الفکر الإسلامی.
- ایروانى، على. (1422)، الأصول فی علم الأصول، قم، دفتر تبلیغات اسلامی.
- بروجردى نجفی، محمدتقى. (1405)، نهایه الأفکار (تقریر أبحاث آیه الله العظمى الشیخ آغا ضیاء الدین العراقی)، قم، النشر الإسلامی.
- بیدهندی، محمد. (1374) «ملاک تمایز علوم برهانی از دیدگاه غیر برهانی»، معرفت، شماره 12، صص 59-66.
- تفتازانی، مسعود بن عمر بن عبدالله. (1401)، شرح المقاصد فی علم الکلام، پاکستان، دار المعارف النعمانیه.
- تقوى اشتهاردى، حسین. (1418)، تنقیح الأصول (تقریرات درس امام خمینى «ره»)، تهران، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره).
- تهرانى نجفی، هادى بن محمد امین. (1320)، محجة العلماء (تعلیقه رسائل)، تهران، بینا.
- جزائرى، محمدجعفر. (1385)، نتائج الأفکار فی الأصول (تقریرات درس آیت الله محمود حسینى شاهرودى)، قم، آل مرتضی (ع).
- جلالى مازندرانى، محمود. (1414)، المحصول فی علم الاُصول (تقریرات درس آیت الله جعفر سبحانى تبریزى)، قم، امام صادق (ع).
- جوادی آملی، عبدالله. (1375)، رحیق مختوم (شرح حکمت متعالیه)، قم، نشر اسراء.
- جواهرى، محمدتقى. (1428)، غایة المأمول (تقریرات درس آیت الله ابوالقاسم خویى)، قم، مجمع الفکر الاسلامی.
- حاج عاملى، محمدحسین. (1422)، إرشاد العقول الى مباحث الأصول (تقریرات درس آیت الله جعفر سبحانی تبریزی)، قم، امام صادق (ع).
- حائری یزدی، عبدالکریم. (بیتا)، درر الفوائد، قم، النشر الإسلامی.
- حائری یزدی، مهدی. (1360)، کاوشهای عقل نظری، تهران، شرکت انتشار.
- حسن‌زاده، صالح. (1383) «موضوع علم و معیار تمایز علوم»، آینه معرفت، شماره 3، صص 113-136.
- حسنی، سیدحمیدرضا. (1382) «موضوع علم»، پژوهشهای اصولی، شماره 4و5، صص 57-72.
- حکیم، سیدمحسن. (1408)، حقائق الأصول (تعلیقه بر کفایه محقق خراسانی)، قم، مکتبه بصیرتی.
- حلى، حسن بن یوسف بن مطهر. (1423)، الجوهر النضید فى شرح منطق التجرید، قم، بیدار.
- حلى، حسین. (1432)، أصول الفقه، قم، مکتبه الفقه و الاصول المختصه.
- حیدرى، على نقى. (1412)، اصول الاستنباط، قم، لجنه اداره الحوزه العلمیه.
- خرازى، محسن. (1422)، عمدة الأصول، قم، موسسه در راه حق.
- خراسانی، محمدکاظم. (1409)، کفایه الأصول، قم، آل البیت (ع).
- خمینی، سیدروح الله. (1373)، مناهج الوصول إلى علم الأصول، قم، مؤسسه تنظیم ونشر آثار إمام خمینی (ره).
- خمینی، سیدمصطفی. (1376)، تحریرات فی الأصول، قم، مؤسسه تنظیم و نشر آثار إمام خمینی (ره).
- خویی، سیدابوالقاسم. (1368)، أجود التقریرات (تقریر بحث آیت الله نائینی)، قم، منشورات مصطفوی.
- ذهنى تهرانى، محمدجواد. (1380)، تحریر الفصول فی شرح کفایة الأصول، قم، امام منتظر.
- رازی، محمدتقی. (بیتا)، هدایه المسترشدین، قم، النشر الإسلامی.
- روحانی، سیدمحمدصادق. (1412)، زبده الأصول، قم، الإمام الصادق (ع).
- سبحانی تبریزی، جعفر. (1367)، تهذیب الأصول (تقریر بحث آیه الله العظمى السید روح الله الموسوی الخمینی)، قم، دارالفکر.
- سبزواری، میرزاحسن سیادتی. (1419)، وسیله الوصول إلى حقائق الأصول (تقریر أبحاث السید أبو الحسن الأصفهانی)، قم، النشر الإسلامی.
- شفیعى، سیدعلى. (1381)، بدائع الأصول (تقریرات درس علی موسوى بهبهانى)، اهواز، خوزستان.
- شوشتری، سیدمحمدجعفر. (1415)، منتهى الدرایه، نجف، دار الکتاب.
- شیرازی، صدرالدین محمد. (1981)، الحکمه المتعالیه فی الأسفار العقلیه الأربعه، بیروت، دار إحیاء التراث العربی.
- صافى اصفهانى، حسن. (بیتا)، الهدایه فى الاصول (تقریرا لابحاث السید ابوالقاسم خویى)، قم، صاحب‌الامر.
- طاهرى اصفهانى، سیدجلال الدین. (1382)، المحاضرات (مباحث اصول الفقه) (تقریرات درس آیت الله محمد محقق داماد)، اصفهان، مبارک.
- طباطبایی، سید محمّدحسین. (1379)، تعلیقات اسفار، قم، دارالمعارف الاسلامیه.
- طباطبایی، سید محمّدحسین. (بیتا) الف، اصول فلسفه و روش رئالیسم، مقدمه و پاورقی: مرتضی مطهری، تهران، دفتر انتشارات اسلامی.
- طباطبایی، سید محمّدحسین. (بیتا) ب، نهایه الحکمه، قم، دار التبلیغ الاسلامی.
- طهرانی حائری، محمدحسین بن عبدالرحیم. (1404)، الفصول اللغرویه فی الاصول الفقهیه، قم، دار احیاء العلوم الاسلامیه.
- طوسی، خواجه نصیرالدین. (1367)، اساس الاقتباس، تهران، دانشگاه تهران.
- عابدی شاهرودی، علی. (1366) «شناخت علوم»، کیهان اندیشه، شماره 15، صص 23-38.
- علیپور، مهدی و سیدحمیدرضا حسنی. (1390)، پارادایم اجتهادی دانش دینی «پاد»، قم، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
- غروی أصفهانى، محمدحسین. (1374)، نهایه الدرایه فی شرح الکفایه، قم، انتشارات سید الشهداء (ع).
- فرامرز قراملکى، احد. (1371-1372) «قاعده موضوع کل علم یبحث فیه عن عوارضه»، مقالات و بررسیها، شماره 53ـ54، صص 123-158.
- فرامرز قراملکى، احد. (1383) «الگوی علم شناسی اصولیان»، مقالات و بررسیها، شماره 75، صص 105-124.
- فقیه، محمدتقى. (1418)، البدایة و الکفایة (شرح کفایه الاصول)، بیروت، دار الاضواء.
- فقیهی، علی. (1386) «تئوری تعدد موضوع علم»، فقه و مبانی حقوق، شماره 8، صص 75-84.
- فیاض، محمداسحاق. (1419)، محاضرات فی أصول الفقه (تقریر بحث آیه الله العظمى السید أبوالقاسم الخوئی)، قم، النشر الإسلامی.
- فیض الاسلام اصفهانى، على نقى. (1352)، الإفاضات الغرویة فی الأصول الفقهیة، نجف، مکتبه الرافدین.
- قدسى، احمد. (1428)، انوار الأصول (تقریرات درس آیت الله ناصر مکارم شیرازى)، قم، امام علی بن ابی طالب (ع).
- قطبالدین رازی، محمدبن‌محمد و جلال‌الدین دوانی و علی‌بن‌محمد جرجانی. (1384)، شروح الشمسیه: مجموعه حواش و تعلیقات، قم، مدین.
- قطبالدین رازی، محمدبن‌محمد. (1390)، شرح المطالع، شارح: سیدشریف جرجانی و اسامه ساعدی، قم، ذوی القربی.
- قطبالدین رازی، محمدبن‌محمد. (بیتا)، شرح الشمسیه، قم، زاهدی.
- قطیفی، سیدمنیر سیدعدنان. (1414)، الرافد فی علم الأصول (تقریرات بحثهای آیه الله العظمى سید علی حسینی سیستانی)، قم، مکتب آیه الله العظمى السید السیستانی.
- کاظمی خراسانی، محمدعلی. (1404)، فوائد الأصول (من إفادات المیرزا محمد حسین الغروی النائینی)، قم، النشر الإسلامی.
- کاکایی، قاسم. (1384) «عرض ذاتی به عنوان معیار وحدت و تمایز مسائل علوم»، دانشکده علوم انسانی دانشگاه سمنان، شماره 10، صص 71-96.
- کمرهاى، محمدباقر. (بیتا)، أصول الفوائد الغرویة فی مسائل علم أصول الفقه الاسلامى، تهران، فردوسی.
- لاریجانی، محمدصادق و مصطفی ملکیان. (1375) «اقتراح؛ کلام در روزگار ما در نظر خواهی از دانشوران»، نقد و نظر، شماره 9، صص 10-36.
- لاهیجی، عبدالرزاق. (1425)، شوارق الالهام، قم، امام صادق (ع).
- مرتضوی لنگرودی، سیدمحمدحسن. (1376)، جواهر الأصول (تقریر بحث السید الخمینی)، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره).
- مکى عاملى، حسین یوسف. (1391)، قواعد استنباط الأحکام، قم، بینا.
- ملایری، موسی. (1385) «نیاز به علم کلام و تمایز روششناختی آن از فلسفه»، برهان و عرفان، شماره 9و10، صص 175-202.
- ملکى اصفهانى، محمود. (1381)، اصول فقه شیعه (تقریرات درس آیت الله محمد فاضل موحدى لنکرانى)، قم، مرکز فقهی ائمه اطهار (ع).
- منتظری نجفآبادی، حسینعلی. (1375)، نهایه الأصول (تقریراً لأبحاث آیه الله العظمى السید حسین الطباطبائی البروجردی)، قم، الحکمه.
- منصورى، ایاد. (1427)، البیان المفید فی شرح الحلقة الثالثة من حلقات علم الأصول، قم، حسنین (ع).
- موسوى جزایرى، محمدعلى. (1430)، تحریر الأصول، قم، النشر الاسلامی.
- موسوی بجنوردی، حسن بن على أصغر. (1379)، منتهى الأصول، قم، بینا.
- مومن قمی، محمد. (1419)، تسدید الأصول، قم، النشر الإسلامی.
- میرزاى رشتى. (1313)، بدائع الافکار، قم، آل البیت (ع).
- نجفى مظاهرى اصفهانى، مرتضى. (1363)، تحریرالأصول (تقریرات درس ضیاءالدین عراقى)، قم، مهر.
- نجفى، ضیاء الدین. (1405)، تقریرات الأصول (تقریرات درس میرزا هاشم آملى)، تهران، فراهانی.
- نراقى، محمد مهدى بن ابىذر. (1388)، انیس المجتهدین فی علم الأصول، قم، بوستان کتاب.
- هاشمى شاهرودى، على. (1419)، دراسات فی علم الأصول (تقریرات درس آیت الله ابوالقاسم خویى)، قم، دائرهالمعارف فقه اسلامی بر مذهب اهل بیت (ع).
)
ارسال نظر در مورد این مقاله