مجله پژوهش های فلسفی - فهرست مقالات

ابن‌سینا در دو رساله از رساله‌های کتاب شفاء به گزارش و توصیف نظریة مثُل روی آورده و سپس به نقد آن می‌پردازد: مورد نخست فصل دهم از مقالة دوم در رسالة برهان از کتاب شفاء است و مورد بعدی فصل دوم از ... بیشتر ابن‌سینا در دو رساله از رساله‌های کتاب شفاء به گزارش و توصیف نظریة مثُل روی آورده و سپس به نقد آن می‌پردازد: مورد نخست فصل دهم از مقالة دوم در رسالة برهان از کتاب شفاء است و مورد بعدی فصل دوم از مقالة هفتم در رسالة الهیّات شفاء. در اینجا می‌کوشیم تا با ارائة گزارش و تحلیل مطالب ابن‌سینا، تا حدّ ممکن جنبه‌های گوناگون برداشت وی را در بارة مسألة مُثل ترسیم و تبیین کنیم؛ در بررسی گزارش ابن سینا و تحلیل آن باید به اصطلاح‌ها و عبارت‌های خود وی پایبند باشیم تا بتوانیم هر چه بیشتر به جنبه‌‎های گوناگون برداشت ابن‌سینا نزدیک شویم. بررسی نقدهای ابن‌سینا بر نظریة مُثل مجال دیگری می‌طلبد و در اینجا تنها به تبیین توصیف و برداشت وی از این نظریه بسنده خواهد شد. در پژوهش حاضر به مواردی مانند میزان آشنائی ابن‌سینا با مسألة مُثل، چگونگی برداشت ابن‌سینا از حقیقت مُثل، کارکرد فلسفی نظریة مُثل در نگاه وی خواهیم پرداخت. همین بررسی کمک خواهد نمود تا انگیزه‌های فکری ابن‌سینا در تدارک نظریة جایگزین یعنی پذیرش صورت به معنی ارسطوئی کلمه بجای مثالِ افلاطونی هم نمایان شود. شایان ذکر است که در گزارش‌های ابن‌سینا هم با توصیف مثُل به عنوان امر کلّی و جدا از امور جزئی روبرو خواهیم شد و هم با بیان اجمالی از سه دلیل که افلاطون و افلاطونیان برای اثبات وجود مثُل به آنها متوسل می‌شوند: دلیل از راه علوم و دانش‌ها، دلیل از راه واحد فوق کثیر و دلیل از راه تفکر به چیزی بویژه چیز نابود شده.

مشاهده مقاله

گزارشی انتقادی از ترجمه فارسی دو فصل کِندی و فارابی در تاریخ فلسفه اسلامی نصر- لیمن

مجید صدرمجلس

دوره 17، شماره 43 ، مرداد 1402، ، صفحه 715-741

https://doi.org/10.22034/jpiut.2023.57628.3575

چکیده

کتاب تاریخ فلسفه اسلامی حدود یک ربع قرن پیش از این، با ویرایش دو چهره سرشناس در زمینه فلسفه اسلامی یعنی سید حسین نصر و اولیور لیمن، از سوی انتشارات راتلج (Routledge) منتشر شد. جمعی از پژوهشگران در نگارش اثر ... بیشتر کتاب تاریخ فلسفه اسلامی حدود یک ربع قرن پیش از این، با ویرایش دو چهره سرشناس در زمینه فلسفه اسلامی یعنی سید حسین نصر و اولیور لیمن، از سوی انتشارات راتلج (Routledge) منتشر شد. جمعی از پژوهشگران در نگارش اثر به زبان انگلیسی دخیل بوده‌‌اند؛ در ترجمه فارسی اثر نیز پژوهشگران و استادانی حضور داشته و همه اثر در پنج جلد از سوی انتشارات حکمت طی سالهای ۱۳۸۳ تا ۱۳۸۸ به چاپ رسیده است. موضوع این نوشته بررسی موردی ترجمه فارسی دو فصل از جلد نخست است؛ منظور فصل‌های یازدهم و دوازدهم است که به ترتیب به گزارش فیلسوف عرب یعنی کِندی و ابونصر فارابی می‌پردازند. مترجم فارسی هر دو فصل نامبرده استاد فلسفه، روح‌الله عالمی است. در این بررسی پس از بیان مسأله و معرفی اثر (اعم از اصل انگلیسی و ترجمه فارسی)، روی ترجمه فارسی دو فصل کِندی و فارابی، متمرکز شده و کوشیده‌ایم موارد گوناگونی از ایرادهای ویرایشی و محتوائی آنها را گزارش کنیم. در ادامه به تحلیل و نتیجه‌گیری پرداخته‌ایم. به طور کوتاه می‌توان گفت، مترجم در ترجمه فارسی دچار برخی سهوهای جدّی شده است. سهوهایی که البته می‌توانست بسی کمتر باشد. ریشه‌های امر بیشتر عبارتند از دقت نکردن در معانی برخی اصطلاحات یا عبارتها، عدم تخصص در موضوع بحث و مراجعه نکردن به متون اصلی مربوطه (در اینجا متون خود کِندی و فارابی)، بهره نگرفتن ناشر از ویرایش علمی برای بررسی صوری و محتوائی ترجمه فارسی جلد نخست. نشر چنین آثاری با کیفیت محتوائی مخدوش، نشان می‌دهد که کار فکری و فرهنگی چه بسا از سوی خود ما که بدین امور می‌پردازیم، کمارزش گرفته می‌شود! و سپس همین آفت فکری، به سطح جامعه نیز سرایت می‌‌یابد. امیدواریم نوشته‌هائی از این دست که به بررسی انتقادی پرداخته است، جدّی گرفته شده و برخی از کسانی را که مستقیم یا غیرمستقیم عهده‌دار فعالیت‌های فکری - فرهنگی‌اند، بکار آید. باشد که از این راه و مانند آن، شأن و وضع تألیف و ترجمه متون فلسفی نسبت به وضع کنونی، اندکی بهبود یابد.

مبانی آموزه تربیت سقراطی- افلاطونی در محاوره پروتاگوراس

مجید صدرمجلس

دوره 16، شماره 40 ، آبان 1401، ، صفحه 127-148

https://doi.org/10.22034/jpiut.2022.53550.3375

چکیده

در این نوشته می کوشیم مبانی آموزه تربیتِ سقراطی-افلاطونی را در محاوره پروتاگوراس بررسی کنیم. این محاوره، سقراط و پروتاگوراس را در آتن قرن پنجم پ. م. در حال بررسی و نقد آراء تربیتی رایج، به تصویر می کشد. ... بیشتر در این نوشته می کوشیم مبانی آموزه تربیتِ سقراطی-افلاطونی را در محاوره پروتاگوراس بررسی کنیم. این محاوره، سقراط و پروتاگوراس را در آتن قرن پنجم پ. م. در حال بررسی و نقد آراء تربیتی رایج، به تصویر می کشد. چالش فکری آن دو با پیبردن به وجود نوعی تعارض میان آراء خویش، به نوعی بازنگری فکری و همگرائی فکری نسبی نیز روی مینهد. این همگرائی، درواقع موضعی است که افلاطون به عنوان نویسنده محاوره در برهه ای از دوره اولیه تفکر خویش به آن دست می یابد. نشانه همگرائی نسبی در پایان محاوره، عبارت است از این جمع بندیِ سقراط که اگر فضیلت معرفت باشد، آنگاه آموختنی است؛ افلاطون همین ادّعا را بعداً با اندکی توضیح و به صورت مشروط در محاوره منون نیز می آورد. گفتنی است که در بررسی مباحث محاوره پروتاگوراس، از چشم اندازی بهره می بریم که از پرسش آغازین و آموزه یادآوری در محاوره منون برگرفته شده است. اگر آموزه یادآوری را بر موضوعِ تربیت اطلاق کنیم؛ خواهد دید که به طور کلّی، امکانِ تربیت بر وجود استعداد طبیعی و تمرین، وابسته است. توجه به فضیلت نیز، محتوای ارزشی تربیت را مشخص می سازد. مرور مبانی معرفتشناختی و وجودشناختی در گفتوگوی سقراط و پروتاگوراس، کمک می کند تا تأثیر این دو نفر در شکل گیری تدریجی تربیتِ سقراطی-افلاطونی را نیز بهتر بفهمیم. پس از بیان مسأله و چشمانداز، بیشتر میکوشیم به بررسی و تحلیل مبانی زیر بپردازیم: جدائی معرفت و جهل؛ جدا نبودن مقام نظر از عمل؛ فضیلت به عنوان ویژگی واقعی و مؤثر در بروز رفتارها؛ وحدت فضیلت و معرفت همراه با انکار ضعفِ اراده؛ اجزاء فضیلت؛ امکان آموختن به معنی یادآوری؛ آموختنی بودن فضیلت به شرط معرفت بودن؛ مباحث منطقی مانند تناقض، تضاد، نسبت تساوی؛ توجه اجمالی به نفس و سعادت آن؛ فروکاستن خیر و شرّ به لذت و درد؛ لزوم استعدادهای متفاوت و تمرین برای تربیت.

احتمال وجود عالم پس از مرگ و آموزه ثواب و عقاب اَعمال در حیات اُخروی در فلسفه دیوید هیوم

فریده لازمی؛ مسعود امید؛ مجید صدرمجلس

دوره 16، شماره 40 ، آبان 1401، ، صفحه 360-377

https://doi.org/10.22034/jpiut.2022.48947.3049

چکیده

در حوزة فلسفة دین، مسئلة وجود عالم پس از مرگ و آموزة ثواب و عقاب اَعمال در حیات اُخروی یکی از مسائل مهم و غامضی است که متألهان و فیلسوفان دین را به ارائة دیدگاه های نابرابر و متناقض درباب آن واداشته ... بیشتر در حوزة فلسفة دین، مسئلة وجود عالم پس از مرگ و آموزة ثواب و عقاب اَعمال در حیات اُخروی یکی از مسائل مهم و غامضی است که متألهان و فیلسوفان دین را به ارائة دیدگاه های نابرابر و متناقض درباب آن واداشته است. در این میان، به رغم آوازة پُرمایة دیوید هیوم بهعنوان یکی از خطیرترین منتقدان فلسفی دین، متأسفانه در دهه های اخیر اهمیت غیردینی دیدگاه های این فیلسوف، به ویژه درباب مسئلة استقراء و استدلال احتمالی، توجه و کارمایة هیومپژوهان را به خود جلب نکرده است. مقالة حاضر، بهعنوان نخستین اثر فلسفی، در پی آن است تا با ارائة تفسیری غیردینی از دیدگاه های دیوید هیوم درخصوص احتمال و استقراء، از طریق نمایان ساختن ارتباط بین مسئلة استقراء و استدلال احتمالی با مسئلة باور به وضعیت آتی و آموزة ثواب و عقاب آتی اَعمال در فلسفة دین این فیلسوف، نشان دهد که هدف اصلی تحلیل های انتقادی دیوید هیوم از اعتبار و اهمیت عملی استدلال های استقرائی دینی، با تهیة تبیینی از بنیان های استدلال احتمالی، رد اهداف اصلی مدافعان اثرگذار ارتدوکسی است. هدف مدافعان ارتدوکسی این بود که بر اساس تجربیات ما از این دنیا نشان دهند که آدمی در وضعیت آتی؛ یعنی در آخرت، ثواب و عقاب اَعمال خود را خواهد دید و احتیاط ایجاب می کند که ما سلوک خود را در این زندگی باتوجه به انتظاراتمان از سعادت و شقاوت در زندگی بعدی هدایت کنیم. ما نشان خواهیم داد که دیوید هیوم تبیین طبیعتگرایانهای را از سازوکارها و مکانیسم های روانشناختی برای بنیان استدلال احتمالی ارائه می دهد که باورهای ما درخصوص آتی را ایجاد می کنند و بر اساس همین تبیین نشان می دهیم که در فلسفة این فیلسوف استدلال های دینی درخصوص آموزة وضعیت آتی برای ترغیب ما یا تأثیر بر سلوک ما شکست می خورند، و لذا، آموزة ثواب و عقاب آتی اَعمال برای آدمی حاصلی ندارد.

معنای زندگی در فلسفۀ افلاطون با تکیه بر آموزۀ «مثال خیر»

پروانه آقایی طوق؛ مجید صدرمجلس؛ حسن فتحی

دوره 10، شماره 18 ، فروردین 1395، ، صفحه 243-264

چکیده

پرسش از «معنای زندگی» و تلاش برای پاسخ گویی به آن، یکی از مهم ترین دغدغه های فکری آدمی از دیرباز تاکنون است. برخی معتقدند پژوهش در باب معنای زندگی درواقع پژوهش در باب «غایت» یا «هدف» زندگی ... بیشتر

اشراق و شهود از نگاه افلاطون

مریم سلطانی کوهانستانی؛ مجید صدرمجلس

دوره 8، شماره 14 ، خرداد 1393، ، صفحه 1-26

چکیده

وجود معرفت شهودی و معنای آن همواره محل نزاع در بین مفسّران افلاطون بوده است؛ برخی اصلاً قائل به چنین شناختی نزد افلاطون نبوده و عده‌ای که آن را پذیرفته‌اند، در عقلانی یا عرفانی بودن آن اختلاف‌نظر دارند. ... بیشتر وجود معرفت شهودی و معنای آن همواره محل نزاع در بین مفسّران افلاطون بوده است؛ برخی اصلاً قائل به چنین شناختی نزد افلاطون نبوده و عده‌ای که آن را پذیرفته‌اند، در عقلانی یا عرفانی بودن آن اختلاف‌نظر دارند. این نوشته می‌کوشد تا نشان دهد، معرفت از نگاه افلاطون به استدلال عقلی منحصر نبوده و فراتر از آن، متضمن نوعی رؤیت عقلی نیز هست؛ زیرا نزد افلاطون از یک سو، درک عقلی امور به معنای درک ویژگی‌های مشترک اشیا است که در قالب قضایا و احکام ارائه می‌گردد. از سوی دیگر، اگر تبیین همه چیز به صورت تبیین عقلی و معلّل ساختن آنها به مثل و تبیین خود مثل در تعلیل آنها به علت فاعلی و غائی خیر است، دیگر چنین تعلیلی در خصوص خود مثال خیر مطرح نخواهد بود؛ زیرا او خیر و زیبائی بالذات است؛ لذا معرفت وی بدین اعتبار فراتر از درک عقلی در قالب احکام کلی و مفهومی خواهد بود؛ شناختی بی‌واسطه از نوع رویاروئی و رؤیت که در قالب قضایا درنمی‌آید. این شهود، هرچند معرفتی است ناگهانی و کوتاه؛ اما به‌زعم افلاطون ثابت و راسخ است و بر سیری دیالکتیکی تکیه دارد. درباره‌ی متعلَّق آن نمی‌توان چیزی گفت و نگاشت؛ بلکه فقط می‌توان با وجودِ راهنما، ازطریق اشراق مستقیم، آن را تجربه کرد؛ خاص فیلسوف است، نه هر فردی؛ زیرا فقط فیلسوف است که توانسته است نفس خود را سراسر مطیع عقل- یعنی همان پاره‌ی الهی روح و خویشاوند مثل- گرداند و در نتیجه استحقاق چنین تجربه‌ای را پیدا کند.

تحلیلی بر مبحث معترضة افلاطون در محاورة ثئای‌تتوس

مجید صدرمجلس

دوره 5، شماره 9 ، آذر 1390، ، صفحه 129-145

چکیده

نوشتة حاضر گزارشی تحلیلی است از مبحث معترضة (the Digression) افلاطون در محاورة ثئایتتوس. مبحثی که طی آن افلاطون میان شیوههای زندگی فیلسوف با سخنور به مقایسه میپردازد. ضمن متن، نخست به این ... بیشتر

دوره 18 (1403)

دوره 17 (1402)

دوره 16 (1401)

دوره 15 (1400)

دوره 14 (1399)

دوره 13 (1398)

دوره 12 (1397)

دوره 11 (1396)

دوره 10 (1395)

دوره 9 (1394)

دوره 8 (1393)

دوره 7 (1392)

دوره 6 (1391)

دوره 5 (1390)

دوره 4 (1389)

دوره 3 (1388)

دوره 2 (1387)

دوره 1 (1386)

نویسنده = مجید صدرمجلس

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده