مجله پژوهش های فلسفی

فلسفه اسلامی از زمان تأسیس و شکل‌گیریِ خود به‌وسیله فلاسفۀ متقدم به‌ویژه حکیم ابونصر فارابی، تحولات مختلف را تجربه کرده است که یکی از آن‌ها «تغییر مکان» است که معمولاً این تغییر جغرافیایی همراه ... بیشتر فلسفه اسلامی از زمان تأسیس و شکل‌گیریِ خود به‌وسیله فلاسفۀ متقدم به‌ویژه حکیم ابونصر فارابی، تحولات مختلف را تجربه کرده است که یکی از آن‌ها «تغییر مکان» است که معمولاً این تغییر جغرافیایی همراه با تغییرات محتوایی هم بوده است؛ مثلاً فلسفه در دوره بغداد دارای ویژگی‌هایی است که در دوره خراسان به ویژگی‌های دیگر مبدل می‌شود. به همین نحو فلسفه اسلامی در حوزه سرزمینی آذربایجان (قرون ششم تا هشتم قمری) دارای مختصات دیگری می‌گردد که یکی از آن‌ها تمایل محسوس نویسندگان متون فلسفی به زبان فارسی است. امروز در سایه همین میل و علاقه به فارسی‌نویسیِ فلاسفۀ آن عصر و دیار، میراث‌دار آثار ارزشمند تحقیقی‌ای هستیم که هم از حیث استحکام‌بخشی به زبان فارسی و هم از جهت استفاده از ظرفیت آن زبان در انتقال مفاهیم و موضوعات فلسفی، جزء گنجینه‌های فاخر فرهنگ عقلی ما محسوب می‌شوند. تحقیق حاضر بر اساس روش کتابخانه‌ای به سامان رسیده است. یافته‌های زیر حاصل این تحقیق و بررسی است: ۱‌) فارسی‌نویسی فلاسفه مکتب آذربایجان معطوف به وجود قابلیت‌های این زبان در انتقال مفاهیم عقلی است؛ ۲‌) نویسندگان رسالات و کتب فلسفی به زبان فارسی در کنار استفاده از زبان عربی به دنبال بهره‌مند ساختن عموم مردم از دانش‌های عقلی بودند؛ ۳) حفظ هویت ملی با مؤلفه‌ای به نام زبان فارسی، یکی دیگر از انگیزه‌های صاحبان آثار فلسفی به زبان فارسی است.

نقش انوار سانحه سهروردی در نظام فیض صدرایی

علی صداقت؛ حسن فتح‌زاده

دوره 17، شماره 44 ، آذر 1402، ، صفحه 529-549

https://doi.org/10.22034/jpiut.2023.53415.3362

چکیده

در نظام فیض سهروردی، یکی از کلیدیترین مفاهیم، بحث انوار سانحه است. او با معرفی این انوار و نحوه اشراق آنها، و نقشی که در ایجاد ارباب انواع دارند، کثرتهای عرضی عقول را به نحو بدیعی توجیه کرد و نشان ... بیشتر در نظام فیض سهروردی، یکی از کلیدیترین مفاهیم، بحث انوار سانحه است. او با معرفی این انوار و نحوه اشراق آنها، و نقشی که در ایجاد ارباب انواع دارند، کثرتهای عرضی عقول را به نحو بدیعی توجیه کرد و نشان داد که این ارباب انواع، یا سلسله عرضی عقول، نقش اصلی را در پیدایش موجودات در عوالم مادون عقل، یعنی عالم ملکوت و عالم ماده دارند. ملاصدرا که در آثارش، به کرّات از مُثل افلاطونی یاد میکند و خود را مدافع این نظریه میداند، در مواجهه با نظام فیض سهروردی و خصوصا بحث ارباب انواع که معادل همان مثل افلاطونی هستند، به شدت متأثر بوده و به دفعات، از این ایده دفاع میکند و در حقیقت نظام فیض خود را تا حد زیادی از نظام فیض سهروردی به عاریه میگیرد. لکن صدرا در مواجهه با بحث انوار سانحه، که اساس ایجاد ارباب انواع است، پذیرش آن را در تعارض با اصل فعلیت تامّ عقول و تجرد محض آنها میداند. در این مقاله نشان داده خواهد شد که اولا چنانچه اصل موضع صدرا درخصوص فعلیت تام عقول پذیرفته شود، باز هم میتوان ارباب انواع را قبول کرد و با قائل شدن به حیثیتهای مختلف در عقول سلسله طولی، ایجاد سلسله عرضی عقول را توجیه نمود و ثانیا نگارندگان معتقدند که اساسا صدرا در قائل شدن به فعلیت تام عقول، موجّه نبوده و این موضوع، نه تنها یکی از اصول حکمت متعالیه محسوب نمیشود، بلکه میتواند در تعارض با سایر مبانی اصلی این دستگاه فلسفی باشد.

مطالعه تطبیقی زیبایی‌شناسی در اندیشه افلاطون و حکمت سهروردی

مریم ایمانی زاده شریفپور؛ سید رحمت الله موسوی مقدم؛ سیدصادق زمانی

دوره 16، شماره 39 ، شهریور 1401، ، صفحه 383-394

https://doi.org/10.22034/jpiut.2022.52041.3248

چکیده

فیلسوفان در طول تاریخ، با یک دید جدیدی به هستی نگریسته و توانسته‌اند با نظریه‌های خود تاریخ فلسفه را متحول کنند. از جمله این فیلسوفان، افلاطون و سهروردی هستند. افلاطون و سهروردی هر یک برای ساخت نظام ... بیشتر فیلسوفان در طول تاریخ، با یک دید جدیدی به هستی نگریسته و توانسته‌اند با نظریه‌های خود تاریخ فلسفه را متحول کنند. از جمله این فیلسوفان، افلاطون و سهروردی هستند. افلاطون و سهروردی هر یک برای ساخت نظام فکری خود از منابع متعددی سود بردند و از آن‌ها در آثار خود یاد کردند. علت اینکه نظریه‌های این دو فیلسوف در این پژوهش مطرح ‌شده است، نزدیکی نظریه‌ها در اندیشه آن‌هاست. تفکر افلاطونی یکی از منابع مهم سهروردی در دستیابی به‌نظام فلسفی‌اش بوده و به ‌وضوح می‌توان ردپای آن را در آثار سهروردی مشاهده کرد، با این ‌حال وی کوشید تا به آن اندیشه‌ها با توجه به‌نظام فکری خاص خود و با یک دید فلسفی بپردازد و حتی آن‌ها را دستخوش تغییر و تحول کند تا با اعتقاداتش سازگار شود. در این پژوهش، هدف یافتن وجه اشتراک و افتراق در آراء این دو فیلسوف از جنبه زیبایی‌شناسی است تا از طریق مقایسه و تمایز این اندیشه‌ها، میزان تأثیرپذیری یک اندیشه و یا تحول آن را در طول زمان بررسی کنیم. لذا، روش این تحقیق توصیفی- تحلیلی است و جمع آوری اطلاعات با استفاده از روش کتابخانه ای از طریق فیش برداری از کتب مرجع، مقالات و دست نوشته های معتبر می باشد. نتایج نشان داد: افلاطون در تحلیل و بیان حقیقت زیبایی، آن را تناسب و هارمونی، انطباق با فرهنگ یونان، سودمندی و لذت نمی داند؛ بلکه زیبایی را امری فراحسی و عینی می داند که نهایت سیر سالکان و زیبایی ها به آن می انجامد و چنین زیبایی سرمدی، مطلق و فی نفسه و همان ایده و منشأ زیبایی است که به عالم مثل تعلق دارد و اشیای زیبا به اندازه بهره مندیشان از آن، زیبا هستند. از نظر سهروردی، زیبایی به حُسن تعبیر می شود که به جمال و کمال، توامان به یک پدید اشاره دارد، پس هر چه در نهایت کمال قرار دارد، زیباست. همچنین، زیبایی امری عینی است که با عالم خارج منطبق می باشد. روابطی از جمله نورها، رنگ ها و شکل های مختلف (نمودهای عینی) منشأ درک و بروز احساس زیبایی می شود. لذا می توان نتیجه گیری نمود که از دیدگاه افلاطون و سهروردی، زیبایی، لذت ادراک و وصول کمال است که به واسطه عشق تجلی می کند و سبب حرکت می شود.

هژمونی سکوت: خوانشی هگلی‌ ـ‌ لاکانی از رابطۀ سکوت و زبان در اندیشۀ مولوی

علی حسن‌زاده؛ محمود صوفیانی

دوره 16، شماره 39 ، شهریور 1401، ، صفحه 594-609

https://doi.org/10.22034/jpiut.2021.48663.3028

چکیده

در مقالۀ حاضر می‌کوشیم در برخی از ابیات و اشعار مولوی رد چیزی را پیدا کنیم که آن را «هژمونی سکوت» می‌نامیم. طرفداران «هژمونی سکوت» زبان را خوار می‌شمارند و سکوت را بی‌اندازه ارج می‌نهند ... بیشتر

تبیین، تحلیل و سنجش صورت نوعی در فلسفه ابن‌سینا و سهروردی

حسین فلسفی

دوره 15، شماره 37 ، دی 1400، ، صفحه 880-902

https://doi.org/10.22034/jpiut.2021.48315.3004

چکیده

صورت نوعی چیست؟ و آیا آن جوهر است یا عرض؟ یکی از پرسش‌های اساسی فلسفه‌های باستان و اسلامی است و پاسخ به آن، یکی از مهم‌ترین و اولین دغدغه‌های فیلسوفان بوده و هست. در میان فیلسوفان دیدگاه ابن‌سینا (به ... بیشتر

نسبت نفس و معرفت(نقد علم حصولی) با تاکید بر انتقادهای سهرودی از مشائیان

فرحناز شکارچی؛ محمدرضا شمشیری؛ هاشم گلستانی

دوره 13، شماره 29 ، بهمن 1398، ، صفحه 261-278

https://doi.org/10.22034/jpiut.2019.32966.2294

چکیده

مساله نفس از دیرباز توجه اندیشمندان مختلف را به خود معطوف داشته وموجب پیدایش عقاید گوناگون درباره آن شده است. این پژوهش در قسمت نخست به بیان نظرات فارابی و‌‌ ابن‌سینا در مورد «تعریف» پرداخته و ... بیشتر

نظام صدور از منظر سهروردی و ملاحظاتی در باب آن

منصور ایمانپور

دوره 8، شماره 15 ، آذر 1393، ، صفحه 137-151

چکیده

مسئله آفرینش بهویژه چگونگی پیدایش موجودات فراوان از علت واحد و بسیط، یکی از مسائل مهم و همیشگی فیلسوفان اسلامی است. فیلسوفان مشائی اسلامی در چارچوب مبانی فلسفی خویش و با اعتقاد به منشأ اثر بودن ... بیشتر مسئله آفرینش بهویژه چگونگی پیدایش موجودات فراوان از علت واحد و بسیط، یکی از مسائل مهم و همیشگی فیلسوفان اسلامی است. فیلسوفان مشائی اسلامی در چارچوب مبانی فلسفی خویش و با اعتقاد به منشأ اثر بودن تعقل(علم فعلی) و ترکیب هر یک از عقول از وجود و ماهیت(و در نتیجه، تعقلات دو/سه‌گانه آن‌ها) به تفسیر و تبیین ماجرای آفرینش و پیدایش کثرت از وحدت می‌پرداختند. اما شیخ اشراق با عدول از فلسفه مشائی در حوزه مفاهیم و مبانی هستی‌شناسی و معرفت‌شناسی، طرح نو در انداخت و با اصطلاحات اشراق، مشاهده، فقر و غنا به تشریح نظام صدور پرداخت. او با اعتمادبه نفس مثال زدنی، انوار طولیه را بی‌شمار دانست و فلک نخست را به جنبهی فقر و استظلام نور اول نسبت داد و فلک ثوابت(فلک دوم) را محصولِ مشترک ترکیب اشعه انوار طولیه به‌‌ویژه اشعه ضعیف با جهات فقر آنها دانست و مثلِ افلاطونی را به ترکیب عجیب اشعه انوار طولیه با جهات استغنا و قهر آنها و مناسبات شگفت‌انگیز میان خود اشعه نسبت داد و بقیه موجودات یعنی افلاک هفت‌گانه، موجودات عالم مثال، انوار مدبره، غاسقات و هیئآت آنها را به جنبه‌های اسرارآمیز ارباب انواع مبتنی کرد. تشریح مطالب فوق و طرح مناقشاتی در باب آنها، وظیفه‌ای است که این مقاله به عهده گرفته است.

مقالات آماده انتشار

شماره جاری

دوره 18 (1403)

دوره 17 (1402)

دوره 16 (1401)

دوره 15 (1400)

دوره 14 (1399)

دوره 13 (1398)

دوره 12 (1397)

دوره 11 (1396)

دوره 10 (1395)

دوره 9 (1394)

دوره 8 (1393)

دوره 7 (1392)

دوره 6 (1391)

دوره 5 (1390)

دوره 4 (1389)

دوره 3 (1388)

دوره 2 (1387)

دوره 1 (1386)

کلیدواژه‌ها = سهروردی

تحقیقی پیرامون نگارش متون فلسفی به زبان فارسی در خطّه آذربایجان با تأکید بر قرن ششم تا هشتم قمری

چکیده

نقش انوار سانحه سهروردی در نظام فیض صدرایی

چکیده

مطالعه تطبیقی زیبایی‌شناسی در اندیشه افلاطون و حکمت سهروردی

چکیده

هژمونی سکوت: خوانشی هگلی‌ ـ‌ لاکانی از رابطۀ سکوت و زبان در اندیشۀ مولوی

چکیده

تبیین، تحلیل و سنجش صورت نوعی در فلسفه ابن‌سینا و سهروردی

چکیده

نسبت نفس و معرفت(نقد علم حصولی) با تاکید بر انتقادهای سهرودی از مشائیان

چکیده

نظام صدور از منظر سهروردی و ملاحظاتی در باب آن

چکیده