مجله پژوهش های فلسفی - فهرست مقالات

اهمیت روش آموزش‌محور دانش منطق و معرفت‌شناسی نوصدرایی برای تعریف اصطلاحات علمی؛ موردپژوهی تعریف اصطلاح «تکنولوژی»

مهدی گراشی؛ احمد خلیفه

دوره 19، شماره 50 ، فروردین 1404، ، صفحه 437-464

https://doi.org/10.22034/jpiut.2025.65527.3987

چکیده

هدف: جامعه دانشگاهیان پدیده تکنولوژی با این مسئله مزمن مواجه هستند که از تکنولوژی تعریف دقیق، جامع و واحدی نشده است و حتی برخی‌شان دستیابی به چنین تعریفی را غیرممکن یا بی‌فایده دانسته‌اند. ... بیشتر هدف: جامعه دانشگاهیان پدیده تکنولوژی با این مسئله مزمن مواجه هستند که از تکنولوژی تعریف دقیق، جامع و واحدی نشده است و حتی برخی‌شان دستیابی به چنین تعریفی را غیرممکن یا بی‌فایده دانسته‌اند. هدف این پژوهش انتخاب راهی برای حل این مسئله و تولید دانش جدید در مبحث تعریف تکنولوژی است. برای دستیابی به این هدف از این مسئله سه پرسش مطرح شد: پرسش اصلی: «آیا می‌توان به تعریف دقیق، جامع و واحدی از تکنولوژی دست یافت؟». پرسش‌های فرعی: 1) «دانش منطق چگونه نواقص تعاریف قبلی و فعلی تکنولوژی را کشف و ارزیابی می‌کند‌؟» 2) «دانش منطق چگونه به تعریف دقیق، جامع و واحدی از تکنولوژی دست ‌‌می‌یابد؟».روش: ابتدا با پیمایش‌های اینترنتی پژوهش‌های مناسب انتخاب شدند. سپس تعاریف مختلف تکنولوژی با قواعد تعریف در دانش منطق و معرفت‌شناسی اسلامی شیعی اثنی‌عشری نوصدرایی و استدلال قیاسی، ارزیابی و ارزشیابی شده و پاسخ‌ها معلوم گردید. در آخر تعریف جدیدی ارائه شد که فاقد نواقص تعاریف قبلی و منطبق با ضوابط دانش مذکور است.یافته‌ها: اثبات شد که امکان رسیدن به تعریف دقیق، جامع و واحد تکنولوژی از راه مبناگرایی وجود دارد.نتیجه‌گیری: این یافته‌ها می‌توانند در رفتار نگرشی، اجتماعی، آموزشی و یادگیری تمام ذی‌نفعان تکنولوژی پس از فهمیدن این نکته که پدیده تکنولوژی چیزی جدای از وجود خود انسان نیست، تغییرات مثبتی در جهت وحدت‌گرایی و بهره‌برداری‌های مثبت، ایجاد کند.

مطالعه تطبیقی مبانی معرفت‌شناختی نقد متافیزیک در آراء فلسفی کانت و کارناپ

امین نواختی مقدم

دوره 18، شماره 49 ، آذر 1403، ، صفحه 405-432

https://doi.org/10.22034/jpiut.2024.62948.3906

چکیده

متافیزیک در تاریخ فلسفه پیشینه‌ای دیرینه دارد. هرچند که به قدمت خود فلسفه نمی‌رسد، همواره بخشی اساسی از نظام‌های فلسفی بوده و به‌عنوان فلسفه اولی، یعنی برترین بخش دانش عقلی، شناخته شده است. گاه نیز ... بیشتر متافیزیک در تاریخ فلسفه پیشینه‌ای دیرینه دارد. هرچند که به قدمت خود فلسفه نمی‌رسد، همواره بخشی اساسی از نظام‌های فلسفی بوده و به‌عنوان فلسفه اولی، یعنی برترین بخش دانش عقلی، شناخته شده است. گاه نیز متافیزیک مترادف با فلسفه در نظر گرفته شده و به بررسی مسائل بنیادین، جوهر و واقعیت امور یا همان هستی محض پرداخته است. با این حال، در نتیجه تحولات فکری، متافیزیک با انتقادهای جدی و حتی انکار مواجه شده است. ایمانوئل کانت و رودلف کارناپ، دو فیلسوف برجسته از دو جریان اصلی فلسفی، دیدگاه‌های انتقادی‌ای نسبت به متافیزیک اتخاذ کردند که تحولات عمیقی در این حوزه پدید آورد. کانت با طرح انقلاب کپرنیکی و تمایز میان گزاره‌های تحلیلی/تألیفی و مفاهیم پیشینی/پسینی، امکان‌پذیری متافیزیک را مورد بررسی قرار داد. در مقابل، کارناپ، از چهره‌های شاخص حلقه وین، با ارائه نظریاتی درباره احکام تحلیلی/تألیفی و نسبت آن‌ها با تجربه، نظامی معرفت‌شناختی بنا کرد که گزاره‌های متافیزیکی را بی‌معنا تلقی می‌کرد .این مقاله به دنبال پاسخ به پرسش‌های زیر است: کدام جنبه از فلسفه کانت موجب احیای فلسفه و تأثیر بر کارناپ و پوزیتیویسم منطقی حلقه وین شده است؟ نقد و تبیین کانت از متافیزیک چگونه بوده است؟فلسفه عقل‌گرای کانت چه تأثیری بر تجربه‌گرایی پوزیتیویست‌های منطقی داشته است؟ مقایسه دیدگاه‌های این دو فیلسوف نشان می‌دهد که کارناپ از فلسفه کانت الهام گرفته است. با این حال، تفاوتی بنیادین میان آن‌ها وجود دارد: کانت تلاش کرد متافیزیک را از چارچوب سنتی آن رها کرده و به شکلی علمی و استوار بازتعریف کند؛ درحالی که کارناپ، با تأکید بر تجربه‌گرایی و انکار ارزش متافیزیک، در پی حذف آن و علمی کردن معرفت بشری بود.

بررسی نقاط ضعف آموزش فلسفه اسلامی در حیطه آموزش آکادمیک

ابراهیم امرانی؛ رضا رسولی شربیانی؛ حسین زارع؛ غلامحسین خدری

دوره 18، شماره 46 ، اردیبهشت 1403، ، صفحه 461-482

https://doi.org/10.22034/jpiut.2024.59810.3660

چکیده

پژوهش حاضر به بررسی نقاط ضعف آموزش فلسفه اسلامی در مقطع کارشناسی دانشگاه‌ها می‌پردازد. در این نوشتار با محوریت کتاب نهایه‌الحکمه، مباحثی از هستی‌شناسی، انسان‌شناسی، معرفت‌شناسی و خداشناسی بیان‌شده ... بیشتر

بررسی تطبیقی خاستگاه معرفت‌شناسی مفاهیم فلسفی از منظر هیوم و علامه طباطبایی

زهرا حاتمی نعمتی؛ حسین نوروزی؛ سید ابراهیم آقازاده

دوره 17، شماره 44 ، آذر 1402، ، صفحه 179-200

https://doi.org/10.22034/jpiut.2023.54889.3456

چکیده

بررسی آثار و نوشتههای فلاسفه در خصوص منشاء پیدایش مفاهیم فلسفی و مقدم برآن منشاء مفاهیم و تصورات، گویای شکلگیری و اهمیّت تدریجی و متأثر این مسئله از یکسری اندیشهها در هر دو جهان غرب و اسلام دارد. ... بیشتر بررسی آثار و نوشتههای فلاسفه در خصوص منشاء پیدایش مفاهیم فلسفی و مقدم برآن منشاء مفاهیم و تصورات، گویای شکلگیری و اهمیّت تدریجی و متأثر این مسئله از یکسری اندیشهها در هر دو جهان غرب و اسلام دارد. در جهان غرب ایدة تصورات فطریِ مطرح شده از سوی عقلگرایان و ردّ همین ایده از سوی تجربهگرایان، در نهایت هیوم فیلسوف اسکاتلندی گریزان از فلسفة غامض را به سمت ردیابی از منشاء مفاهیم و تصورات می‌کشاند. دیوید هیوم ضمن ردّ تصورات فطری، با انقسام محتوایات ذهنی به تصورات و انطباعات و با ارائه طرحِ ارجاعِ تصورات بر انطباعات، زیر آب تمام مفاهیم فلسفی را چون مسبوق به هیچ انطباعی نمی‌بیند زده و در توجیه وجود این تصورات در ذهن به مبانی روان‌شناختی و خیالی متوسل می‌گردد. بعدها و در گذر ایام به دلیل ورود اندیشه‌های مغرب زمین به ایران بخصوص در دوران معاصر، مسئلة منشاء مفاهیم و تصورات (به طور عام) و منشاء مفاهیم فلسفی (به طور خاص) توسط علامه‌طباطبایی ارزش و اهمیت دو چندان می‌یابد. علامه همانند هیوم ضمن ردّ تصورات فطری و پیش ساختة ذهن و کشاندن علم به ساحت حضور و تاکید بر حاکویّت وکاشفیّت ذاتی علم و با ارجاع تمام مفاهیم و تصورات به علم حضوری، اعتبار و حیثیت معرفتیِ مفاهیم فلسفی را که در قاموس فلسفیِ هیوم متزلزل شده بود را بازگردانده و به فلسفه و مفاهیم محوری آن جانی دوباره می‌بخشد.

اثرپذیری کیرکگور از کانت در معرفت‌شناسی

سروش صابری؛ علی کرباسی‌ زاده اصفهانی

دوره 17، شماره 43 ، مرداد 1402، ، صفحه 132-152

https://doi.org/10.22034/jpiut.2022.51079.3170

چکیده

میان کانت و کیرکگور در حوزه‌های گوناگون شناخت، اخلاق، ایمان و هنر می‌توان مطالعه‌ای مقایسه‌‌ای انجام داد. در این مقاله به مقایسه‌ی آرای این دو فیلسوف در مبحث معرفت‌شناسی می‌پردازیم. بنیاد اساسی ... بیشتر

مقایسه تطبیقی زمینه‌های فلسفی دو داستان «حی‌بن‌یقظان»‌‌ و «رابینسون کروزو»

معصومه بهاری جویباری؛ علی ستاری؛ مریم بناهان قمی؛ افسانه نراقی زاده

دوره 17، شماره 43 ، مرداد 1402، ، صفحه 674-694

https://doi.org/10.22034/jpiut.2022.51746.3221

چکیده

هدف این پژوهش، مقایسه زمینه‌های فلسفی موجود در داستان حی‌بن‌یقظان‌‌ و رابینسون کروزو ‌‌می‌باشد. روش پژوهش بصورت توصیفی- تحلیلی با بهره‌گیری از شیوه تحلیل محتوا همراه با رویکرد استقرایی است. در ... بیشتر هدف این پژوهش، مقایسه زمینه‌های فلسفی موجود در داستان حی‌بن‌یقظان‌‌ و رابینسون کروزو ‌‌می‌باشد. روش پژوهش بصورت توصیفی- تحلیلی با بهره‌گیری از شیوه تحلیل محتوا همراه با رویکرد استقرایی است. در بررسی داستان‌ها، جمله بعنوان واحد تحلیل در نظر گرفته شد. در این راستا، جمله‌های همسو با نظام مقوله بندی مشخص و در فهرست وارسی ثبت شدند. مقوله‌های اصلی شامل هستی‌شناسی، معرفت‌شناسی، انسان‌شناسی و ارزش‌شناسی تعیین شدند. زیر مقوله‌‌ها در ذیل مقوله‌های اصلی با رویکردهای فکری و فلسفی مفهوم پردازی شدند. یافته‌های حاصل از پژوهش، وجوه اشتراک و افتراق در زمینه‌های فلسفی دو داستان را نشان ‌‌می‌دهد. مهم‌ترین وجه اشتراک دو داستان در آگاهی رساندن و بیداری انسان از میزان قدرت و توانایی درونی خود در دستیابی به اهداف مادی و معنوی، حتی در صورت وجود مشکلات بسیار بر سر راه و در شرایط بحران است. مهمترین وجه افتراق دو داستان در بعد هستی‌شناسی قابل شناسایی است. در حالی که هدف غایی در داستان حی‌بن‌یقظان‌‌ به شناخت خداوند واحد منتهی می‌گردد؛ اما در داستان رابینسون کروزو، خداوند هدف غایی نیست و هدف غایی در سطح زندگی مادی باقی‌ می‌‌ماند. از اینرو زمینه‌های فلسفی در ارتباط با شناخت، انسان و ارزش‌‌ها در سایه هدف غایی یاد شده در دو داستان شکل ‌‌می‌گیرد.

مبانی فلسفی فلسفه برای کودکان (فبک) از نظر لیپمن: هستی‌شناسی، انسان‌شناسی و معرفت‌شناسی

علی آزادی؛ مسعود امید

دوره 16، شماره 39 ، شهریور 1401، ، صفحه 59-77

https://doi.org/10.22034/jpiut.2021.43506.2740

چکیده

فلسفه برای کودکان(فبک)‌‌،‌‌ برنامه‌‌ای است که توسط میتو لیپمن و در بستر فلسفه پراگماتیسم و به تاثر از نظریه‌‌‌های روانشناسی جدید به ویژه نظریات ویگوتسکی به ظهور رسیده است. این برنامه‌‌،‌‌‌‌‌ ... بیشتر فلسفه برای کودکان(فبک)‌‌،‌‌ برنامه‌‌ای است که توسط میتو لیپمن و در بستر فلسفه پراگماتیسم و به تاثر از نظریه‌‌‌های روانشناسی جدید به ویژه نظریات ویگوتسکی به ظهور رسیده است. این برنامه‌‌،‌‌‌‌‌ بی‌تردید دارای پیش‌فرض‌ها و مبانی فلسفی درباره «هستی» و «انسان» و «معرفت»‌‌ می‌باشد. باور به جهان متغیر و متکامل‌‌،‌‌ اعتقاد به انسان خردورز خردسال و پذیرش معرفت پویا در برنامه فبک‌‌،‌‌ حکایت از جهان‌بینی خاص این طرح دارد و زمینه‌ساز طرح پرسش‌های بنیادی درباره مبانی فلسفی این برنامه‌‌ می‌باشد.‌‌ می‌توان با تبیین بسترهای ظهور فبک در مسیر تاریخ فلسفه‌‌،‌‌ پاسخی در خور به این پرسش‌ها به دست آورد. با این نوع نگرش در این مقاله سعی شده است تا مبانی فلسفی فبک به لحاظ «هستی‌شناسی» و «انسان‌شناسی» و «معرفت‌شناسی» از نظر پایه‌گذار این برنامه یعنی متیو لیپمن‌‌،‌‌ تبیین گردد. نتیجه این که از نظر لیپمن پیش‌فرض فبک از جهان هستی دیدگاهی رئالیستی است که در آن‌‌،‌‌ جهان رو به تکامل دارد و انسان خردسال به تأثیر از نظریه پراگماتیستی جان دیویی و نظریات روانشناختی ویگوتسکی دارای قابلیت فلسفه‌ورزی است و این استعداد از همین دوران کودکی باید پرورش بیابد و معرفت مورد نظر فبک همان باور صادق موجه است که با افزایش تعامل کودک با جهان به وسیله تجربه و تعقل در بستر اجتماع‌‌،‌‌ تکامل‌‌ می‌یابد.

بررسی مسأله صدق در معرفت‌شناسی دکارت

ساجده فیروزبخت؛ مصطفی شهرآیینی

دوره 15، شماره 34 ، اردیبهشت 1400، ، صفحه 267-283

https://doi.org/10.22034/jpiut.2021.37569.2484

چکیده

مسأله صدق و نقش آن در معرفت‌شناسی همواره دغدغه اصلی و موضوعی چالش‌برانگیز در عرصه فلسفی بوده است. اغلب مفسران و اندیشمندان تعریف صدق به مطابقت با واقع را پذیرفته و این‌گونه اذعان داشته‌اند که ملاک ... بیشتر

تأملی در «فایده و ضرورت» معرفت‌شناختی بحث‌های «منشأ تصورات و مفاهیم»

احمد حمداللهی

دوره 14، شماره 33 ، بهمن 1399، ، صفحه 97-114

https://doi.org/10.22034/jpiut.2020.35892.2415

چکیده

در دوره هیوم و بعد از آن، به‌واسطه برخی از آراء و دیدگاه‌های او این انگاره در ذهن و فکر برخی از اندیشمندان شکل ‌گرفته است که تبیین نحوه پیدایش تصورات و مفاهیم یک ‌راه و بلکه تنها راه برای احراز اعتبار ... بیشتر در دوره هیوم و بعد از آن، به‌واسطه برخی از آراء و دیدگاه‌های او این انگاره در ذهن و فکر برخی از اندیشمندان شکل ‌گرفته است که تبیین نحوه پیدایش تصورات و مفاهیم یک ‌راه و بلکه تنها راه برای احراز اعتبار معرفت‌شناختی (واقع‌نمایی) آن‌هاست؛ بدین معنا که «اگر نتوانیم نحوه پیدایش یک مفهوم را تبیین نماییم، آن مفهوم فاقدِ اعتبار معرفت‌شناختی خواهد بود». با پذیرش این انگاره، سرنوشت مسائل بسیار مهمی همچون امکان علم و امکان مابعدالطبیعه به بحث «منشأ تصورات و مفاهیم» گره می‌خورد و بدین ترتیب این بحث شأن و جایگاه فوق‌العاده‌ای پیدا می‌کند. ردّ پای این انگاره در فلسفه اسلامی معاصر نیز، کم یا بیش، قابل‌مشاهده است. من در مقاله پیش رو این انگاره را به چالش کشیده و کوشیده‌ام با اقامه استدلال‌هایی نشان دهم؛ تضمین اعتبار معرفت‌شناختی و واقع‌نمایی یک تصور یا مفهوم، بیش و پیش از هر چیزی در خودِ آن تصور یا مفهوم نهفته است که در تطبیق آن با واقعیت آشکار می‌شود و بر همین اساس تبیین نحوه پیدایش تصورات و مفاهیم اولاً تنها راه، ثانیاً بهترین و کوتاه‌ترین راه برای احراز اعتبار معرفت‌شناختی و واقع‌نمایی آن‌ها نیست و دشواری‌های قابل‌توجهی در بطن خود دارد. اگر این ادعا صحیح باشد، آنگاه نتایج بسیار مهمی بر آن مترتب خواهد شد. از جمله؛ 1) گره زدن سرنوشت علم و مابعدالطبیعه به بحث درباره منشأ تصورات و مفاهیم امری نادرست و یک اشتباه معرفتی-تاریخی است و بنابراین 2) بحث درباره منشأ تصورات و مفاهیم، آن فایده و ضرورت معرفت‌شناختی‌ای را که برخی‌ اندیشمندان برای آن قائل شده‌اند، ندارد.

فرضیۀ خداباوری و اصل سادگی از منظر ریچارد سوئین‌برن

فریدالدین سبط؛ سعیده کوکب

دوره 14، شماره 31 ، مرداد 1399، ، صفحه 479-500

https://doi.org/10.22034/jpiut.2019.36327.2436

چکیده

این نوشتار تأملی است بر دیدگاه ریچارد سوئینبرن در باب فرضیۀ خداباوری؛ دیدگاهی که ادعا می‌کند فرضیۀ مذکور محتمل‌ترین تبیین برای عالم است و سعی دارد با توسل به اصل سادگی این مدعا را به اثبات رساند. ... بیشتر این نوشتار تأملی است بر دیدگاه ریچارد سوئینبرن در باب فرضیۀ خداباوری؛ دیدگاهی که ادعا می‌کند فرضیۀ مذکور محتمل‌ترین تبیین برای عالم است و سعی دارد با توسل به اصل سادگی این مدعا را به اثبات رساند. برای این منظور، سوئینبرن استدلال می‌کند که چون موضوع فرضیۀ موردنظر، خدای نامتناهی است و از طرفی مفهوم نامتناهی ساده‌تر از مفهوم متناهی است، لذا این فرضیه از هر فرضیۀ دیگری(شخصی و علمی) ساده‌تر خواهد بود، زیرا موضوع سایر فرضیات امری متناهی است و درنتیجه می‌توان فرضیۀ موردنظر را محتمل‌ترین تبیین برای عالم تلقی کرد. اما در ادامه سعی بر آن است تا نشان دهیم که تبیین سوئینبرن دربارۀ مفهوم نامتناهی، قابل‌تأمل است، زیرا مفهوم نامتناهی‌ای که او از حیث معرفت‌شناختی لحاظ میکند، مفهومی ایجابی و مشتمل بر تمام کمالات است که به‌طور مجزا از یکدیگر شناخته می‌شوند. درنتیجه این مفهوم نامتناهی متشکل از بی‌نهایت مؤلفه و درنتیجه پیچیده‌ترین مفهوم خواهد بود. بنابراین راه‌حل ما برای این اشکال، ترک مقام معرفت‌شناسی و ورود به حوزه هستی‌شناسی است، به این معنا که نامتناهی را صرفاً در مقام تحقق لحاظ کنیم. زیرا نامتناهی در مقام تحقق، وجودی مطلق و بسیط است. و ازآنجاکه وجود خاستگاه وحدت است، لذا در موجود نامتناهی کثرت بماهو کثرت راه نداشته و عین وحدت خواهد بود. و اگر خداوند را در این مقام، نامتناهی لحاظ کنیم فرضیۀ خداباوری ساده‌ترین فرضیۀ ممکن و بالتبع محتمل‌ترین تبیین برای عالم به شمار خواهد آمد.

دوره 19 (1404)

دوره 18 (1403)

دوره 17 (1402)

دوره 16 (1401)

دوره 15 (1400)

دوره 14 (1399)

دوره 13 (1398)

دوره 12 (1397)

دوره 11 (1396)

دوره 10 (1395)

دوره 9 (1394)

دوره 8 (1393)

دوره 7 (1392)

دوره 6 (1391)

دوره 5 (1390)

دوره 4 (1389)

دوره 3 (1388)

دوره 2 (1387)

دوره 1 (1386)

کلیدواژه‌ها = معرفت‌شناسی

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده