مجله پژوهش های فلسفی - فهرست مقالات

اتحاد عاقل و معقول آموزه‌ای است که بیان صورت نهایی فلسفی خود را در فلسفه‌ی ملاصدرا بازیافته است. اما این اصل به بیان خودِ ملاصدرا و به شهادت متون فلسفی، ریشه در سنت فلسفی یونان باستان دارد. به عنوان نمونه ... بیشتر اتحاد عاقل و معقول آموزه‌ای است که بیان صورت نهایی فلسفی خود را در فلسفه‌ی ملاصدرا بازیافته است. اما این اصل به بیان خودِ ملاصدرا و به شهادت متون فلسفی، ریشه در سنت فلسفی یونان باستان دارد. به عنوان نمونه اصل اتحاد عاقل و معقول را می‌توان نزد افلاطون، ارسطو و حتی پارمنیدس بازشناخت. انئادهای افلوطین سرشار از مباحث مرتبط با اتحاد عاقل و معقول و تبیین و کاربرد این اصل مهم فلسفی هستند. ادبیات پژوهشی در خصوص پیشینه‌ی یونانی این نظریه هم‌اکنون بسیار فقیر است. از آنجا که بررسی سیر تحول تاریخی ایده‌های فلسفی نقشی مهم در تعمیق شناخت فلسفی و روشن ساختن نسبت‌های درونی میان نحله‌های فلسفی دارد، این مقاله تلاش می‌کند تا مساهمتی در جهت بررسی سیر تطور این اندیشه‌ی مهم فلسفی باشد و گام نخست در این راستا، مبرهن ساختن وجود چنین اندیشه‌ای نزد متفکران پیشین، و در این مورد خاص افلاطون، است. بنابراین ابتدا با واکاوی متون مکتوب افلاطون‏، دلایل و براهین وی بر این اصل مورد بررسی قرار می‌گیرند و پس از به دست‌دادن صورت‌بندی کلی وی از این اصل، به بررسی این مسئله پرداخته می‌شود که پذیرش یا عدم پذیرش اتحاد عاقل و معقول چگونه تفاوت‌های مهم و معناداری در تفسیر و فهم فلسفه‌ی افلاطون و نیز دست‌یابی به فهمی کامل‌تر از نسبت فلسفه‌ی وی با فلسفه‌ی ارسطو و فلسفه‌ی اسلامی ایجاد خواهد کرد.

مشاهده مقاله

بررسی رگه‌های کانتی در تفکر ویتگنشتاین اول و دوم

پردیس بقالی؛ محمدرضا عبدالله نژاد

دوره 17، شماره 43 ، مرداد 1402، ، صفحه 1-19

https://doi.org/10.22034/jpiut.2023.55406.3476

چکیده

علی‌رغم فعالیت فلسفی ویتگنشتاین در بریتانیا و تعلق فکری وی به فلسفه تحلیلی، عناصر غیرتحلیلی نیز در افکار وی وجود دارد که این عناصر ریشه در تفکر آلمانی، به ویژه فلسفه انتقادی کانت دارد. پس میتوان ... بیشتر علی‌رغم فعالیت فلسفی ویتگنشتاین در بریتانیا و تعلق فکری وی به فلسفه تحلیلی، عناصر غیرتحلیلی نیز در افکار وی وجود دارد که این عناصر ریشه در تفکر آلمانی، به ویژه فلسفه انتقادی کانت دارد. پس میتوان عناصری از افکار کانت را در فلسفه ویتگنشتاین دید. نوشته حاضر با تمرکز بر این عناصر و رگههای کانتی در اندیشه ویتگنشتاین از قبیل: نقد مابعدالطبیعه، ترسیم حدود حس و تجربه، تمایز میان گفتنی و شناختنی/ نشان دادنی، استعلایی دانستن منطق و اخلاق، مسئله علم و فلسفه و رد زبان خصوصی نشان میدهد که اولا،ً این عناصر و رگهها نه تنها در رساله بلکه در پژوهشهای فلسفی نیز قابل ملاحظهاند. ثانیاً، میان مفسرین ویتگنشتاین در این زمینه اختلاف نظرهایی وجود دارد. به عنوان مثال پیتر هکر با خوانش استعلایی رساله و پژوهشهای فلسفی مخالف است و معتقد است براهینی که ویتگنشتاین ارائه میدهد نمیتواند صفت استعلایی به خود بگیرد و به طور کلی، کانت و ویتگنشتاین برداشت یکسانی از براهین استعلایی نداشتند. سرانجام با ملاحظه و بررسی مباحث مذکور، این پرسش مطرح میشود که آیا میتوانیم وجود رگههای کانتی مشترک در رساله و پژوهشهای فلسفی را دلیلی بر وحدت اندیشه ویتگنشتاین لحاظ کنیم. در این خصوص نیز میان مفسرین ویتگنشتاین همواره تردیدهایی وجود دارد.

عقل در محدوده دین تنها از نگاه امام محمد غزالی

علی حسینی

دوره 16، شماره 40 ، آبان 1401، ، صفحه 569-580

https://doi.org/10.22034/jpiut.2022.50554.3137

چکیده

غزالی ضمن تأکید بر وجود ارتباط محکم بین عقل و دین بر این باور است که برخی از عقاید دینی نیازمند تأیید عقلی به معنای عقل نظری است، اما عقل را در درک عملی دین ناتوان دانسته است و دین را ارزشمندتر از عقل می ... بیشتر

اوصاف عقل گرایی اعتدالی و انتقادی نظام باورهای دینی

قدرت الله قربانی

دوره 16، شماره 39 ، شهریور 1401، ، صفحه 350-364

https://doi.org/10.22034/jpiut.2022.50841.3156

چکیده

عقل‌گرایی اعتدالی و انتقادی، رویکرد جایگزینِ مناسبی به جای دو رویکرد ایمان‌گرایی و عقل‌گرایی حداکثری است، زیرا تلاش دارد تا از معایب آنها مصون بوده، واجد مزایای خاص خود باشد. اعتدالی بودن آن به این ... بیشتر عقل‌گرایی اعتدالی و انتقادی، رویکرد جایگزینِ مناسبی به جای دو رویکرد ایمان‌گرایی و عقل‌گرایی حداکثری است، زیرا تلاش دارد تا از معایب آنها مصون بوده، واجد مزایای خاص خود باشد. اعتدالی بودن آن به این معناست که در توانِ شناخت و سنجش‌گری عقل افراط نمی‌کند، بلکه می‌پذیرد که عقل محدودیت‌هایی دارد. انتقادی بودن آن به این معناست که عقل، خود، انتقاد کننده خویش است و با اجتناب از جزم‌باوری، با سنجش و نقادی مداوم خود در تکامل تاریخی خود هر روز تقرب بیشتری به حقیقت می‌یابد. این رویکرد هم بر توامندی عقل بعنوان مبنا، محور، معیار و ابزار کسب و ارزیابی نظام اعتقادات دینی تاکید دارد، و هم اصالتا بر تقدم هستی‌شناسانه و معرفت‌شناسانه آن بر وحی و نقل تاکید دارد؛ طوری که حجیت بخشی به نصوص دینی و شناخت اولیه و کلی آموزه‌های بنیادی دین، صرفا بر عهده عقل است. این رویکرد، همچنین نگاه متواضعانه‌ای درباره محدودیت‌های عقل دارد، یعنی خود عقل تصدیق می‌کند که شناخت و ارزیابی همه قلمروها و زوایای پنهان دین بر عهده او نیست. عقل‌گرایی اعتدالی و انتقادی، علاوه براین، بر ضرورت و اهمیت خودانتقادگری، تکامل مداوم، تنوع و تکثر در عقلانیت، انسجام پذیری نظام باورهای دینی، تنوع ابعاد و زبان دین و لزوم تنوع عقلانیت‌های ناظربه آنها نیز توجه خاص دارد. در این مقاله، ضمن بررسی فهم‌های مختلف از عقل‌گرایی اعتدالی و انتقادی، اوصاف مختلف این رویکرد با نظر به توان‌مندی‌ها و محدودیت‌های عقل و نگرش‌های جدید نسبت به آن، مورد تحلیل قرار می‌گیرد.

بررسی بعد ادراکی عقل عملی در حکمت متعالیه

جمال سروش؛ احسان ترکاشوند

دوره 16، شماره 38 ، اردیبهشت 1401، ، صفحه 341-361

https://doi.org/10.22034/jpiut.2021.44319.2758

چکیده

عقل که یکی از منابع معرفت است به نظری و عملی تقسیم می شود در وجود عقل نظری و نقشش در ادراک کلیات اختلافی نیست، اما در اینکه عقل عملی وجودی مستقل از عقل نظری دارد و مدرک است اختلاف است؛ برخی فلاسفه منکر ... بیشتر

نقد جماعت‌گرایانه از بحران اخلاقی مدرنیته: بررسی چگونگی ساخت یک جامعۀ اخلاقی در اندیشه مک اینتایر

حجت قلندری

دوره 15، شماره 35 ، شهریور 1400، ، صفحه 226-247

https://doi.org/10.22034/jpiut.2021.43480.2741

چکیده

چگونگی ارتباط اخلاق و جامعه، همواره یکی از مهم‌ترین پرسش‌های پیش‌رویِ اندیشمندان اجتماعی و فلاسفه بوده است. در آغاز دورۀ موسوم به روشنگری، اخلاقِ غایت‌مدار که دستاورد فلاسفۀ یونان باستان از جمله ... بیشتر چگونگی ارتباط اخلاق و جامعه، همواره یکی از مهم‌ترین پرسش‌های پیش‌رویِ اندیشمندان اجتماعی و فلاسفه بوده است. در آغاز دورۀ موسوم به روشنگری، اخلاقِ غایت‌مدار که دستاورد فلاسفۀ یونان باستان از جمله ارسطو بود، به حاشیه رانده شد و عقل خودبنیاد، در کانون همۀ داوری‌های اجتماعی قرار گرفت. در واکنش به چنین وضعیتی، جماعت‌گرایان با نقد ارزش‌زدایی از فلسفه در عصر مدرن، مکانیزمی برای ایجاد ساختار اخلاقی پیشنهاد دادند که با توسل به سنت ارسطوئی قابل تحقق است. مک‌اینتایر، به‌عنوان‌ یکی از مهمترین اندیشمندان در نحلۀ جماعت‌گرایان، با تاکید بر سنت اخلاقی ارسطوئی معتقد است فرد جدا از سنت، تاریخ و ظرف جامعه نمی‌تواند خردمند تعریف شود و تنها می‌بایست بستر لازم را برای سعادت جامعه از طریق گسترش "فن اخلاقی زیستن" فراهم نمود. برهمین اساس پرسش مدنظر این پژوهش، بر چیستی رابطه جامعه و اخلاق در سنت فلسفی اندیشه غربی ازنظر جماعت‌گرایان و همچنین چگونگیِ ارائۀ پاسخ مک‌اینتایر ساخت یافته است. به نظر می‌رسد مک‌اینتایر با نقد تفکر مدرن به مسئله عقل و ارزش‌های اخلاقی در جامعه از منظر رویکردهای فلسفی غرب پرداخته و مکانیزم ایجاد ساختار اخلاقی را با ایدۀ "گزینش بهترین معیارها " و "فن اخلاقی زیستن" موردتوجه قرار داده است. این پژوهش با استفاده از روش توصیفی-هنجاری با درنظرگرفتن انتقادهای مطرح‌شده از سوی جماعت‌گرایان در رابطه با گسست رابطۀ اخلاق و جامعه، می‌کوشد تا به پیشنهادهای مک‌اینتایر برای تحقق ساخت یک جامعۀ اخلاقی در درون فرهنگ غربی بپردازد.

قرائتی نو (غیرارسطویی) از انسان، خدا و جهان در نظام فکری دکارت

مصطفی شهرآیینی

دوره 11، شماره 20 ، شهریور 1396، ، صفحه 141-156

چکیده

دکارت را پدر فلسفة‌ جدید می‌نامند اما باید دید چرا فلسفه‌ای که دکارت طرح آن را درمی‌اندازد، با وصف «جدید» همراه است. تازگی نظام فلسفی دکارت به این است که می‌کوشد تصویر تازه‌ای از انسان، خدا و ... بیشتر دکارت را پدر فلسفة‌ جدید می‌نامند اما باید دید چرا فلسفه‌ای که دکارت طرح آن را درمی‌اندازد، با وصف «جدید» همراه است. تازگی نظام فلسفی دکارت به این است که می‌کوشد تصویر تازه‌ای از انسان، خدا و جهان عرضه کند؛ تصویری که با این سه مقوله در فلسفة سنتی، متفاوت است. انسان دکارتی با حیوان ناطق ارسطویی که به‌جهت برخورداری از نفس است که از حیات و نطق بهره‌مند می‌شود، بسیار فرق دارد. در انسان دکارتی نفس به ذهن فرومی‌کاهد، نطق (به معنای مبدأ درک کلیات) به سخن‌گفتن تبدیل می‌شود و حیات نیز معنایش را از دست می‌دهد. در نظام دکارتی انسان تبدیل می‌شود به دو بخش کاملاً متمایز شیئ اندیشنده و شیئ ممتد که ذهن نیز تنها متکفل عقل جزئی است و در وادی ذهن دیگر خبری از خرد سنتی نیست. جهان دکارتی نیز با جهان ارسطویی بسیار متفاوت است به این معنا که جهان ارسطویی جهان مقولات عشر است که در آن حیات و سرزندگی به تمام معنا جریان دارد. اما در جهان دکارتی تنها مقولة‌ کمّ است که سیطرة تمام‌عیار دارد و در آن، حیات عنصری است که مغفول می‌ماند و جایگاه روشنی ندارد و جملگی حیوانات (حتی بدن انسان) به ماشین‌هایی مکانیکی فرومی‌کاهند. خدای دکارتی نیز با خدای الهیات بالمعنی‌الاخص فرق دارد چرا که او کامل مطلق و غیرفریب‌کار است تا آنکه واجد صفات کلامی رایج در ادیان باشد. خدای دکارتی بیش از آنکه نقش دینی داشته باشد، کارکردی معرفتی دارد. دکارت می‌خواهد طرح فلسفه‌ای را در اندازد که آدمیان را «صاحبان و مالکان طبیعت» کند.

عقل هیولانی مفارق در فلسفه ابن رشد

علی قربانی سینی

دوره 10، شماره 18 ، فروردین 1395، ، صفحه 171-187

چکیده

ماهیت عقل در آثار ارسطو با ابهام مواجه است، و فلاسفه مشائی و بویژه ابن‌رشد برای رفع آن تلاشها نموده‌اند. ابن‌رشد در فلسفه خود عقل هیولانی را زیربنای تحلیل ماهیت عقل نزد ارسطو قرار می دهد، و آن را در کتاب ... بیشتر

عقل در نگاه ابن عربی

مجید صادقی حسن آبادی

دوره 1، شماره 199 ، شهریور 1385، ، صفحه 73-98

چکیده

عقل خصیصه مهم آدمی و ابزار ارزشمند او، در شناخت حقایق است. تکیه و تاکید زیاد فلاسفه به آن،‌ خصوصا در درک مسایل ماوراالطبیعی، انگیزه ای برای مخالفت عارفان با آنان شده است. ابن عربی در آثار خود عقل را عاقلانه ... بیشتر

تحلیل انتقادی نظریه عقول در حکمت متعالیه

محسن کدیور؛ مریم سالم

دوره 1، شماره 199 ، شهریور 1385، ، صفحه 155-174

چکیده

عقول در حکمت متعالیه در دو سلسله طولی و عرضی قرار دارند و همگی جواهری ممکن، ازلی، ابدی، عاقل و کلی می باشند. این جواهر مجرد که وجودشان در حکمت متعالیه کاملا پذیرفته شده است، نقش وجودشناختی خاصی در نظام ... بیشتر

دوره 17 (1402)

دوره 16 (1401)

دوره 15 (1400)

دوره 14 (1399)

دوره 13 (1398)

دوره 12 (1397)

دوره 11 (1396)

دوره 10 (1395)

دوره 9 (1394)

دوره 8 (1393)

دوره 7 (1392)

دوره 6 (1391)

دوره 5 (1390)

دوره 4 (1389)

دوره 3 (1388)

دوره 2 (1387)

دوره 1 (1386)

کلیدواژه‌ها = عقل

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده