مجله پژوهش های فلسفی - فهرست مقالات

توضیح نسبت سوبژکتیویته هگلی با اجتماع انسانی و وضع سیاسی بر اساس «پدیدارشناسی روح»

مصطفی عابدی جیغه

دوره 17، شماره 44 ، آذر 1402، ، صفحه 578-596

https://doi.org/10.22034/jpiut.2023.55625.3482

چکیده

همان‌طور که هگل در پدیدارشناسی روح ادعا میکند سوبژکتیویته به عنوان تقدیر تاریخ آگاهی درصدد است نشان دهد که چگونه روح میکوشد به واسطه آگاهی یافتن از خود و آشتی دادن آگاهی با خودآگاهی، نسبتی دیالکتیکی ... بیشتر همان‌طور که هگل در پدیدارشناسی روح ادعا میکند سوبژکتیویته به عنوان تقدیر تاریخ آگاهی درصدد است نشان دهد که چگونه روح میکوشد به واسطه آگاهی یافتن از خود و آشتی دادن آگاهی با خودآگاهی، نسبتی دیالکتیکی میان امر ابژکتیو و امر سوبژکتیو برقرار کند و آن دو را در سوبژکتیویته موجود در ایدئالیسم مطلق آشتی دهد. مسأله اصلی مقاله حاضر این است که نشان دهد هگل چگونه و با چه امکانات مفهومی میتواند به واسطه سوبژکتیویته موجود در پدیدارشناسی روح از پس یک‌جانبهگرایی رئالیسم ابژکتیو و ایدئالیسم سوبژکتیو برآید؟ نگارنده برای پاسخ به این سوال تلاش میکند از طریق امکانات مفهومی آگاهی، خودآگاهی، اجتماع انسانی و وضع سیاسی به سراغ توضیح سوبژکتیویته در کتاب پدیدارشناسی روح رفته و چگونگی فعلیتیافتن مطلقِ انتزاعیِ موجود در ابتدای تاریخ آگاهی را به وسیله مفاهیم ذکرشده به نمایش بگذارد. به همین منظور توضیح داده میشود هگل با نزدیکساختن امر مطلق به اجتماع انسانی و ایجاد دیالکتیک انتولوژیک میان خدا و «ما»ی انسانی، مطلق را در وضع سیاسی تنیافته میکند و با تنیافتگی خدا در دولت سیاسی، مطلق را هم برای خود و هم برای «ما»ی انسانی در دانش فلسفی آشکار میکند و به این ترتیب، میان قلمرو سوژه با قلمرو ابژه اتحاد دیالکتیکی برقرار میکند. نگارنده در این مقاله برای توضیح موضع خویش از روش توصیفی – تحلیلی استفاده برده است.

گسست از بیان امر الهیِ هگلی در پیکرسازی مدرن

محبوبه اکبری ناصری

دوره 16، شماره 40 ، آبان 1401، ، صفحه 506-520

https://doi.org/10.22034/jpiut.2022.52063.3266

چکیده

هگل از معدود متفکرانی است که به هنر پیکرسازی اندیشیده است. وی در کتاب پدیدارشناسیِ روح در ذیل مبحث دین به طور موجز و در درس‌گفتارهای زیباشناسی به تفصیل دربارۀ پیکرسازی سخن گفته است. ویژگی مشترک این دو ... بیشتر هگل از معدود متفکرانی است که به هنر پیکرسازی اندیشیده است. وی در کتاب پدیدارشناسیِ روح در ذیل مبحث دین به طور موجز و در درس‌گفتارهای زیباشناسی به تفصیل دربارۀ پیکرسازی سخن گفته است. ویژگی مشترک این دو متن آن است که امر مطلق که مترادف امرِ الهی است در هر دو متن، توانسته است از طریق پیکرتراشی در حد توان و ظرفیت هنر به بیان آگاهی از خویشتن بپردازد. هگل، هنر پس از رُمانتیک را پایان‌یافته می‌داند و معتقد است که هنر دیگر نمی‌تواند نمایان‌گر و بیان‌گر نیاز روح باشد زیرا دیگر هنر نیاز مبرم روح نیست. پیکرسازی مدرن تفاوت ماهوی با تلقی ‌هگل از این هنر دارد با این حال این تلقی جدید از پیکرسازی هم از بطن اندیشۀ هگل قابل دریافت است. هگل هنر پیکرسازی را بیان‌گر و بازنمایانندۀ امر الهی در مراحل مختلف تاریخ (اعم از تاریخ دین و تاریخ هنر) می‌داند. در هنر مدرنیسم، پیکرۀ انسان به عنوان مأمن و معبد روح، متلاشی شده است و هنر پیکرسازی دیگر نمی‌تواند بیان‌گر امر الهی باشد. در واقع بنیاد پیکرسازی مدرن، اصالت بشر است و امور فردی و اجتماعی انسانی جایگزین امر الهی می‌شود. در این مقالۀ تلاش شده است نسبت بین امر الهی و اعلام پایان هنر توسط هگل مورد تأمل قرار گیرد سپس گسست از بیان امر الهی در پیکرسازی مدرن بررسی شود. نتایج به دست آمده حاکی از آن است که تلقی سکولار از پیکرسازی مدرن می‌تواند از بطن اندیشۀ هگل بیرون کشیده شود.

تحلیلی بر موانع تربیت عقلانی از دیدگاه هگل

رضاعلی نوروزی؛ فهیمه حاجیانی

دوره 16، شماره 40 ، آبان 1401، ، صفحه 521-539

https://doi.org/10.22034/jpiut.2022.52075.3245

چکیده

هدف اصلی این پژوهش تحلیل موانع تربیت عقلی از دیدگاه هگل است. پژوهش حاضر از نوع پژوهشهای کیفی و روش تحقیق به‌کاررفته، روش تحلیل محتوای کیفی است. نتایج این پژوهش نشان داد که موانع فردی تربیت عقلانی از ... بیشتر هدف اصلی این پژوهش تحلیل موانع تربیت عقلی از دیدگاه هگل است. پژوهش حاضر از نوع پژوهشهای کیفی و روش تحقیق به‌کاررفته، روش تحلیل محتوای کیفی است. نتایج این پژوهش نشان داد که موانع فردی تربیت عقلانی از دیدگاه هگل عبارتند از: خودمحوری، ترس، تجریدگرایی، شکاکیت سلبی، ریاضتکشی و موانع اجتماعی تربیت عقلانی عبارتند از: فایده باوری، جماعت باوری، تظاهر و ریاکاری و ترس از قضاوت منفی. از نگاه هگل موانع تربیت عقلی زمانی آغاز میگردد که فرد به دلیل عدم وجود استقلال شخصی، نبود آزادی اراده و عدم وجود جایگاه متقابل و برابر نسبت به دیگری، نتواند خود را به‌عنوان موجود مستقل عقلانی فعلیت بخشد و یا زمانی که فعلیت یابد به‌عنوان موجود مستقل عقلانی فعلیت نیابد؛ بلکه به‌عنوان ابژهای در خدمت منافع و مقاصد افراد دیگر قرار گیرد. بااین‌حال هگل موانع تربیت عقلانی را همچون سایر مراحل ارتقای آگاهی گامی در جهت رشد و ارتقاء شخصیت فرد به‌حساب میآورد چرا که آگاهی با روبرو شدن با این محدودیت‌ها و موانع عقلی و رنجی که در این میان متحمل میگردد، میتواند به نابسندگی‌های خود وقوف یافته که این امر منجر به این میگردد که خود را به‌مثابه ابژه در مقابل خود نهد و با کندوکاو در خود، خود را به سنجش مجدد فهمش از خود، شناخت چیستی خود و غلبه بر یک‌جانبه‌نگری‌های خود وادارد.

خوانش بینامتنی دیالوگیسم باختین بر اساس دیالکتیک هگل

یوسف شاقول؛ مریم السادات حسینی‌سیرت

دوره 16، شماره 38 ، اردیبهشت 1401، ، صفحه 362-388

https://doi.org/10.22034/jpiut.2021.42511.2695

چکیده

با وجود این که اندیشه باختین و هگل در نظر اول ارتباط چندان روشنی با یکدیگر ندارند و به خصوص که باختین در اظهارنظرهای صریح خود منتقد هگل و روش دیالکتیکی اوست، اما می‌توان بر اساس اصول خود باختین خوانشی ... بیشتر

اکسل هونت و اخلاق به‌رسمیت‌شناسی: موانع و امکانات

یاسمین ماکوئی؛ حسین مصباحیان

دوره 16، شماره 38 ، اردیبهشت 1401، ، صفحه 583-615

https://doi.org/10.22034/jpiut.2021.46390.2855

چکیده

اندیشه اخلاقی و سیاسی اکسل هونت، فیلسوف آلمانی و برجسته نسل سوم فرانکفورت، از ابتدای انتشار کتاب شناخته‌شده او، جدال برای به‌رسمیت‌شناسی، توجه بسیاری به خود جلب کرد. هونت در آثار خود در تلاش بوده است ... بیشتر اندیشه اخلاقی و سیاسی اکسل هونت، فیلسوف آلمانی و برجسته نسل سوم فرانکفورت، از ابتدای انتشار کتاب شناخته‌شده او، جدال برای به‌رسمیت‌شناسی، توجه بسیاری به خود جلب کرد. هونت در آثار خود در تلاش بوده است صورت‌بندی نوینی از رابطه میان من، دیگری و ما ارائه دهد که با دیگرپذیری، من و دیگری برای تشکیل یک ما، به یکدیگر فروکاسته نشوند و با حفظ هویت، ویژگی‌ها و افق ارزشی منحصربه‌فرد خود، یک رابطه و «ما» صلح‌آمیز تشکیل دهند. در همین راستا، هونت مدل سه سطحی به‌رسمیت‌شناسی خود را برای درک بهتر رابطه اجتماعی افراد با یکدیگر و با خود ارائه داده است. بااین‌وجود، این دیدگاه از اخلاق به‌رسمیت‌شناسی در سال‌های اخیر از سوی منتقدینی چون فریزر و پنسکی با این نقد مواجه بوده است که نه‌تنها قادر نیست افراد را در افق‌های ارزشی خود آن‌ها به رسمیت بشناسد، بلکه آن‌ها را در افق ارزشی مسلط جامعه منحل می‌کند. این مقاله در تلاش است با بررسی نقد ریشه‌ای و رادیکال منتقدان و پاسخ‌های هونت، دریابد این نظریه تا چه میزان توان تاب‌آوری در برابر این انتقادات را دارد و آیا پاسخ‌های ارائه شده توسط هونت توانسته‌اند اخلاق به‌رسمیت‌شناسی را از اتهام نااخلاقی بودن و دامن‌زدن به سلطه برهانند یا خیر. در نهایت، چنین نتیجه‌گیری می‌شود که اخلاق به‌رسمیت‌شناسی خود موضوعی است میان‌فرهنگی، بنابراین نه هونت و نه منتقدان او به‌تمامی بر حق هستند، چراکه مفهومی را که به‌خودی‌خود امری میان‌فرهنگی است تنها با مشارکت یک فرهنگ یعنی فرهنگ غربی مورد بررسی قرار می‌دهند.

روبسپیر- کانت: بررسی نسبت آزادی مطلق و ترور با فلسفه اخلاق کانت بر اساس پدیدارشناسی روح هگل

محسن باقرزاده مشکی باف

دوره 15، شماره 37 ، دی 1400، ، صفحه 627-653

https://doi.org/10.22034/jpiut.2020.37889.2497

چکیده

هگل در کتاب پدیدارشناسی روح ساختار دیالکتیکی تاریخ آگاهی انسان اروپایی را به تصویر کشیده است. او در تمام گذارهای آگاهی به برآیند‌های مختلف، ضرورت و نسبتی دیالکتیکی تشخیص داده است و آن را در تمامی ساحات ... بیشتر هگل در کتاب پدیدارشناسی روح ساختار دیالکتیکی تاریخ آگاهی انسان اروپایی را به تصویر کشیده است. او در تمام گذارهای آگاهی به برآیند‌های مختلف، ضرورت و نسبتی دیالکتیکی تشخیص داده است و آن را در تمامی ساحات تاریخ و ساحات اندیشه در جریان‌های مختلف دنبال می‌کند. در فصل روح با دو جریان بسیار مهم در تاریخ اجتماعی یعنی انقلاب فرانسه و در تاریخ اندیشه یعنی فلسفه اخلاق کانت مواجهیم که در طی دو بخش به‌طور متوالی ظاهر می‌شوند و گویی که هگل نسبتی تنگاتنگ بین حکومت ترورِ روبسپیر و فلسفه اخلاق کانتی یافته است. جایی که آزادی انتزاعی روبسپیر در جهت ایجاد آزادی مطلق در تحقق اراده‌ی جزئیِ عام یافته خود، هرگونه نهاد یا جزئیتی را به‌عنوان عامل اخلال تحقق آزادی اراده‌ی خویش نابود می‌سازد و دوره‌ای از استبداد و وحشت آغاز می‌کند. گویی که چنین ادعای اراده عامی که تحمل هیچ جزئیت و مخالفی را ندارد به استبداد درونی قانون کلی اخلاق کانتی (که تحقق آن یگانه راه دستیابی به آزادی است) در جهت نابودیِ طبیعت، امیال، آداب‌ و رسوم و نهادهای عینی و غیره تبدیل می‌شود و وحشت و اضطراب به دلیل تناقضات بی‌پایان ایجاد می‌کند و فرد اخلاقی همچون فرد انقلابی با رفع همه‌جانبه عینیت، درون اراده انتزاعی خود اسیر می‌شود که این امر به اعتقاد هگل تبعات خطرناکی خواهد داشت.

خوانش هگلی-لاکانیِ ژیژک از سوژه

بیان کریمی؛ مسعود بیننده

دوره 15، شماره 35 ، شهریور 1400، ، صفحه 248-267

https://doi.org/10.22034/jpiut.2020.42015.2675

چکیده

ژیژک در نظرگرفتن فلسفة هگل را همچون اوج سیستمسازی و ایدهآلیسم مطلق که درنهایت تنوع و چندگانگی واقعیت را در ایده و معرفت مطلق منحل میکند، نوعی داوری شتابزده درباب فلسفه‌ او میداند. او بر این ... بیشتر ژیژک در نظرگرفتن فلسفة هگل را همچون اوج سیستمسازی و ایدهآلیسم مطلق که درنهایت تنوع و چندگانگی واقعیت را در ایده و معرفت مطلق منحل میکند، نوعی داوری شتابزده درباب فلسفه‌ او میداند. او بر این باور است که با استفاده از لکان میتوان زنگارهای برداشت مطلق‌گرایانه را از سر و روی هگل پاک نمود. بر این اساس خوانش ژیژک از سوژة هگلی برخلاف متفکران سلف و معاصر وی در فضای مفاهیم لکانی و در بستر امر واقع رخ میدهد. در این راستا سوژة هگلی چیزی ازپیش- داده‌شده و دارای انسجام پیشینی نیست، بلکه همواره مقید به شرایط حادث بیرونی است. هستی سوژه محصول یک نفی تمام‌عیار انتزاعی است که ساختار اقتدارطلب و تمامیت‌خواهانة نظم جوهری را به چالش می‌کشد. دستاویز قرار دادن لکان برای بازخوانی هگل نه به این دلیل است که ژیژک هگل را دربند نوعی فروبستگی معنایی و خودمرجعی ساختاری فرض میکند، بلکه همواره نوعی فقدان مازاد را در فلسفة روح هگل شناسایی میکند که جز با استفاده از مفاهیم روانکاوی لکانی قابل تحلیل نخواهد بود. ژیژک دیالکتیک هگل را از سطح منطق دال که در آن میل از طریق دیگری به بازشناسی دست می‌یابد و سوژه به صورت سوژة یک دال در نظم نمادین هضم میشود به سطح منطق امر واقعی لکان‌ برمی‌کشد که در آن دیگری بزرگ کامل، وجود نداشته و همواره به صورت ناقص، خط خورده و نه-همه حول یک فقدان بنیادی ساختار یافته است. به زعم ژیژک در سوژه امری واقعی وجود دارد که غیر ممکن نیست و میلی هست که در چارچوب تولید فانتزی، دال و دیگری بزرگ نمیگنجد و این درست همان نقطهای است که سوژه در آن شکل میگیرد.

فیشته و قوام یافتنِ اجتماعیِ سوژه

آرش اباذری

دوره 15، شماره 34 ، اردیبهشت 1400، ، صفحه 1-22

https://doi.org/10.22034/jpiut.2021.40769.2618

چکیده

در مرکز آنچه امروز «فلسفه قاره‌ای» خوانده می‌شود، تزی است که می‌توان آن را «تز اجتماعی بودن سوژه» نامید. مطابق این تز، سوژه ضرورتاً به صورت اجتماعی تقویم می‌یابد. به عبارت دیگر، چنین نیست ... بیشتر

تفسیر پیشگفتار هگل بر کتاب فلسفۀ حق و بررسی مؤلفه‌های اساسی فلسفۀ سیاسی او

محسن باقرزاده مشکی‌باف

دوره 15، شماره 34 ، اردیبهشت 1400، ، صفحه 41-62

https://doi.org/10.22034/jpiut.2020.41252.2651

چکیده

نگارنده، پیشگفتار فلسفه حق هگل را با توجه به سه شکافی که هگل در اندیشه و فرهنگ آلمانی یافته است به گونه‌ای بازسازی می‌کند که نه تنها دلیل نوشتن کتاب فلسفه حق روشن شود بلکه حتی ضرورت گسست از این شکاف‌ها ... بیشتر نگارنده، پیشگفتار فلسفه حق هگل را با توجه به سه شکافی که هگل در اندیشه و فرهنگ آلمانی یافته است به گونه‌ای بازسازی می‌کند که نه تنها دلیل نوشتن کتاب فلسفه حق روشن شود بلکه حتی ضرورت گسست از این شکاف‌ها توضیح داده شود. هگل نخست در ساحت فلسفه نظری و عملی با ایده‌آلیسم سوبژکتیو که صرفاً به تعینات سوژه معتقد است و جهان خارج را به عنوان امری ناشناختی رها می‌کند و به منطق درونی آن توجهی ندارد، مبارزه می‌کند و گسست سوژه و ابژه را رفع می‌کند. سپس در نسبتی اینهمان با فلسفه سوبژکتیو با جنبش‌های ملی‌گرای آلمانی که در پی مقاصد سودجویانه و خودسرانگی‌های احساسی خویش هستند، مقابله می‌کند و فهم «هست» یا امر بالفعل را به جای «باید»های خودسرانه فلسفه و اعتقادات سیاسی سوبژکتیو جایگزین می‌کند. در این راستا نه تنها با روش منطق خود، تضاد میان«سوژه/ابژه» و «هست/باید» را بر می‌دارد بلکه با برداشتن شکاف امر عقلانی و واقعیت خارجی به تعینات خارجی اعتبار تاریخ تحقق ایده‌ را می‌دهد؛ از این طریق او می‌تواند فهمی جدید از دولت ایجاد ‌کند که دربردارنده تمامی دیالکتیک‌های ذکر شده باشد و از این دولت در سرتاسر پیشگفتار در برابر اراده خودسرانه‌ای که ملی‌گرایی آلمانی و فلسفه سوبژکتیو به آن منجر می‌شوند، دفاع می‌کند.

افشای کلیت نهفته در تکینگی: تحلیل بخش یقین حسی از کتاب پدیدارشناسی روح هگل

محسن باقرزاده مشکی باف؛ محسن حبیبی

دوره 13، شماره 29 ، بهمن 1398، ، صفحه 57-87

https://doi.org/10.22034/jpiut.2019.30366.2162

چکیده

هگل در نخستین بخش از کتاب پدیدارشناسی روح، ادعاهای مهمی از یقین حسی را مورد نقد قرار داده است که دارای اهمیت استراتژیک در کل فرایند کتاب خویش است. یقین حسی مدعی است که شناختی تکین و جزئی از ابژه‌ بلاواسطه ... بیشتر

نقش فیلسوف در پدیدارشناسی هگل با نظر به آرای ویتگنشتاین

جعفر مذهبی

دوره 13، شماره 29 ، بهمن 1398، ، صفحه 411-428

https://doi.org/10.22034/jpiut.2020.8218

چکیده

در این نوشتار می‌کوشیم به این پرسش پاسخ دهیم: در پدیدارشناسیِ هگل فیلسوف در رسیدنِ آگاهیِ طبیعی به جایگاه فلسفه چه نقشی دارد؟ برای پاسخ‌گویی به این پرسش، علاوه بر مقدمۀ پدیدارشناسیِ هگل به عنوان منبع ... بیشتر

بازخوانیِ انتقادی عناصر مفهومی اندیشۀ کی‌یرکه‌گور بر مبنای ضدیتش با نظام هگلی

محمدمهدی اردبیلی

دوره 10، شماره 19 ، آبان 1395، ، صفحه 23-43

چکیده

سورن کی‌یرکه‌گور متفکر تاثیرگذار دانمارکی را به عنوان پدر اگزیستانسیالیسم، منتقد بزرگ فلسفۀ هگل و مدافع پرشور ایمان می‌شناسند. دربارۀ اندیشۀ وی تاکنون آثار متعددی منتشر شده است. مقالۀ حاضر اما در ... بیشتر

بررسی و نقد دیدگاه آرتور پیرامون تأثیرپذیری مارکس در مفهوم کار از ارباب و بنده هگل

مجتبی سیفی؛ محمد مشکات

دوره 8، شماره 15 ، آذر 1393، ، صفحه 59-75

چکیده

تأثیرپذیری مارکس از هگل امری است مورد اتفاق و خصوص تأثیرپذیری اش از بخش ارباب و بنده پدیدارشناسی روح، اگرچه نظریه ای مشهور اما برای برخی مانند آرتور، افسانه ای بیش نیست. امثال سارتر و هیپولیت که تحت تأثیر ... بیشتر تأثیرپذیری مارکس از هگل امری است مورد اتفاق و خصوص تأثیرپذیری اش از بخش ارباب و بنده پدیدارشناسی روح، اگرچه نظریه ای مشهور اما برای برخی مانند آرتور، افسانه ای بیش نیست. امثال سارتر و هیپولیت که تحت تأثیر کوژو، منشأ شهرت این نظریه هستند بدون ذکر هیچ شاهدی، طرح مدعا کرده اند. مارکوزه به نقل جمله ای از دستنوشته های اقتصادی و فلسفی 1844 مارکس اکتفا کرده است و آرتور را بر آن داشته است تا با محوریت این اثر مارکس،و نقد مارکوزه بر نظریه تأثیرپذیری مهر ابطال بزند. استدلال آرتور این است که مارکس هیچ ارجاعی به ارباب و بنده ندارد و نقدی که به هگل درباره مفهوم «کار» وارد می کند به دلیل تفاوتش با رویکرد هگل به «کار» در ارباب وبنده، ناظر بر این بخش از پدیدارشناسی نیست. در نقد استدلال آرتور می توان گفت رد دلیل، نافی مدعا نیست و باید به دیگر آثار مارکس هم مراجعه کرد. هگل در ارباب و بنده، کار را رها کننده بنده از حیث طبیعی اش،دگرگون کننده، سازنده و عامل فعلیت و آزادی می داند و دقیقا همین عناصر با همین واژه ها در دو اثر مهم مارکس، گروندریسه و کاپیتال، در ارتباط با کار انسان مطرح شده اند. شوربختانه واژه تأثیرپذیری به طور مبهم مورد استفاده موافقین و مخالفین نظریه مذکور واقع شده است. تامل در کاربرد این واژه نشان می دهد ارجاع یا عدم ارجاع به متن اثر یک صاحب رای نمی تواند دلیل منطقی ای بر تأثیرپذیری یا عدم تأثیرپذیری دیگران از او باشد.

دوره 18 (1403)

دوره 17 (1402)

دوره 16 (1401)

دوره 15 (1400)

دوره 14 (1399)

دوره 13 (1398)

دوره 12 (1397)

دوره 11 (1396)

دوره 10 (1395)

دوره 9 (1394)

دوره 8 (1393)

دوره 7 (1392)

دوره 6 (1391)

دوره 5 (1390)

دوره 4 (1389)

دوره 3 (1388)

دوره 2 (1387)

دوره 1 (1386)

کلیدواژه‌ها = هگل

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده