مجله پژوهش های فلسفی - فهرست مقالات

مقاله علمی- پژوهشی

«دمکراسی لیبرال» در «جهانِ پس از کرونا»

شیرزاد پیک حرفه

دوره 14، شماره 31 ، مرداد 1399، صفحه 1-29

https://doi.org/10.22034/jpiut.2020.40506.2606

چکیده

«جهانِ پس از کرونا» ناگزیر به «فلسفه سیاست» جدیدی نیازمند است و این مقاله می‌کوشد آینده «دمکراسی لیبرال» را در آن نشان دهد. این مقاله نشان می‌دهد «دمکراسی لیبرال» با یک «بحران ... بیشتر

مقاله علمی- پژوهشی

بودن یا نبودن: پاندومی کووید- 19، زمانی برای فعال شدن بنیادی ترین تعارض های دازاین

علیرضا فرنام؛ بهاره دلجو

دوره 14، شماره 31 ، مرداد 1399، صفحه 31-50

https://doi.org/10.22034/jpiut.2020.40400.2598

چکیده

بحران پاندومی کووید- 19 انسان را در بی‌دفاع‌ترین حالت در مقابل هجوم مرگ قرار داد. بشر معاصر، خود را در مقابل مرگ بسیار ایمن می‌دید. اما بحران کرونا احتمال مرگ پیشرس را بسیار بالا برد و جمع کثیری از انسان‌‌ها ... بیشتر

مقاله علمی- پژوهشی

تحلیل فلسفی بحران ناشی از «کرونا ویروس»

منصور ایمانپور

دوره 14، شماره 31 ، مرداد 1399، صفحه 51-75

https://doi.org/10.22034/jpiut.2020.39870.2557

چکیده

ماجرای اخیر «کرونا ویروس» در عصر جدید، یادآور یکی از مسائل همیشگی در تاریخِ فلسفه و کلام است.فیلسوفان و متفکرین حوزه دینپژوهی، این قبیل امور را تحت عنوان «شرور» مورد بحث و موشکافی قرار دادهاند. ... بیشتر ماجرای اخیر «کرونا ویروس» در عصر جدید، یادآور یکی از مسائل همیشگی در تاریخِ فلسفه و کلام است.فیلسوفان و متفکرین حوزه دینپژوهی، این قبیل امور را تحت عنوان «شرور» مورد بحث و موشکافی قرار دادهاند. این مقاله نیز بحران ناشی از رفتار این ویروس را تحت همین عنوان بررسی کرده و ابعاد مختف آن را در ساحت باورها و عواطف تحلیل نمودهاست. در حوزه معرفتی و فکری، راهحلّهای مختلفی در این خصوص ارائه شده است. هیچ یک از این راهحلّها به تنهایی قادر به پاسخگویی به همه اشکالات و توجیهکننده همه اقسام شرور نیستند؛ لکن به نظر میرسد در تبیین شرور رایج، ترکیبی از آنها را در چارچوب یک جهانبینی جامع، میتوان بهکار برد. در حوزه عاطفی و وجودی نیز که براساس آن، فرد پدیده شرّ یعنی درد و رنج را با تمام وجودش تجربه میکند، هم تحلیلها و تبیینهای ناظر به حوزهباورهادر جهت معنا بخشی بهاین درد و رنجها، کارساز هستند و هم مراقبتهای اخلاقی و عاطفی و روانشناختی، مفید و اثربخشاند و به تسکین و تقلیلِ درد و رنج افرادِ گرفتار کمک میکنند. پدیده «کروناویروس»، از منظری دیگر نیز دارای آثار و پیامدهای مختلف و مخرّب در حوزههای مختلف فرهنگی ، اجتماعی، اقتصادی و جهانگردی است که حلّ آنها، نیازمند تدابیر هوشمندانه و هماهنگ است.

مقاله علمی- پژوهشی

بحران کرونا؛ خاستگاه چالش ها و پرسش های فلسفی

مسعود امید

دوره 14، شماره 31 ، مرداد 1399، صفحه 77-107

https://doi.org/10.22034/jpiut.2020.40401.2595

چکیده

این مقاله مجموعه تاملاتی بر محور چالش‌ها و پرسش‌های فلسفی پیش رو در بحران کروناست. از این رو مقاله‌ای توصیفی-تحلیلی و مشتمل بر فرض‌ها و حدس‌هایی در باب پیامدها و امکانات فلسفی بحران موجود و مسایل مرتبط ... بیشتر این مقاله مجموعه تاملاتی بر محور چالش‌ها و پرسش‌های فلسفی پیش رو در بحران کروناست. از این رو مقاله‌ای توصیفی-تحلیلی و مشتمل بر فرض‌ها و حدس‌هایی در باب پیامدها و امکانات فلسفی بحران موجود و مسایل مرتبط با آن است. از نظر این نوشتار، بحران کرونا زمینه و بنابراین امکان آغاز خانه تکانی فلسفی در برخی از شاخه‌ها و حوزه‌های مطالعاتی فلسفی را فراهم آورده است و در صورت جدی گرفتن آنها، می‌توان در آینده شاهد تغییراتی چند در دیدگاه‌های فلسفی بود. به علاوه این بحران ظرفیت ایجاد خانه تکانی در وضعیت زندگی امروز و تغییر در دیدگاهای کلی محلی (در ایران) را نیز دارد. در حال حاضر در مساله بحران کرونا عمدتا تمرکز بر پیامدهای متعدد اقتصادی، سیاسی، نظامی، علمی و... آن است و از این سنخ امور پرسش می‌شود. اما از سوی دیگر با توجه به دامنه تاثیر بحران کرونا می‌توان آن را به عنوان خاستگاه امکانات دیگری مانند طرح مسایل فلسفی نیز محسوب داشت. این نوشتار با پرسش‌هایی از این قبیل سروکار دارد: آیا بحران کرونا از بازتاب‌های فلسفی برخوردار است؟ بحران کرونا چه پرسش‌ها و چالش‌هایی را در حوزه‌های فلسفی-به طور کلی یا جزیی (در ایران)- عملا برانگیخته است؟ این بحران، ظرفیت و قابلیت یا امکان طرح چه سوالاتی را دارد؟ به نظر این نوشتار بحران کرونا ظرفیت زمینه سازی برای طرح پرسش‌ها و چالش‌های فلسفی را دارد. در این مقاله نخست به پرسش‌ها و چالش‌های فلسفی این بحران به نحو کلی پرداخته می‌شود. در این حالت، نخست به بازتاب‌های محتوم و محتملِ فلسفی این بحران در سطح پارادایم‌های تاریخی فلسفه، جریان‌های فلسفی (قاره‌ای و تحلیلی) و نیز با لحاظ جریان سوبژکتیویته و ضد آن و مساله نیهیلیسم و همچنین پیامدهای آن در شاخه‌ها و حوزه‌های فلسفی از قبیل حوزه منطق، فلسفه اخلاق، فلسفه سیاسی، فلسفه هنر، فلسفه دین، فلسفه دانشگاه و... پرداخته می‌شود. سپس نظری خواهیم داشت به چالش‌هایی که این بحران در ایران برانگیخته است.

مقاله علمی- پژوهشی

پژوهشی در باب کارایی نظریه اعتباریات علامه طباطبایی در تحلیل بحران کرونا ویروس

میکاییل جمالپور

دوره 14، شماره 31 ، مرداد 1399، صفحه 109-135

https://doi.org/10.22034/jpiut.2020.40832.2621

چکیده

یکی از کلمات پرکاربردی که اخیراً در سطح جهان رواج پیداکرده، بی‌گمان کلمه کروناویروس است که تنها در چند ماه اندک توانست سایه خود را بر جهان بگستراند. پیامدهای این پدیده از آن‌چنان حساسیت و اهمیتی برخوردار ... بیشتر یکی از کلمات پرکاربردی که اخیراً در سطح جهان رواج پیداکرده، بی‌گمان کلمه کروناویروس است که تنها در چند ماه اندک توانست سایه خود را بر جهان بگستراند. پیامدهای این پدیده از آن‌چنان حساسیت و اهمیتی برخوردار است که از یک‌سوی، موجب تغییر زاویه دید انسان نسبت به مقوله‌هایی از قبیل حیات، امید، مرگ و اجتماع شده و از سوی دیگر موجب ظهور ادبیات واژگانی جدید مانند زندگی مجازی، رزمایش کمک مؤمنانه، تمدن بی جامعه و مدافعان سلامت شده است. آنچه در این مقاله موردتوجه واقع‌شده، نه خود کروناست و نه خود فلسفه، بلکه همه مباحث مطرح‌شده، معطوف به این مسئله است که آیا فلسفه می‌تواند در مقابله با این رخداد ناگوار چاره‌اندیشی کند؟ این تحقیق با استفاده از روش کتابخانه‌ای تدوین‌شده و می‌خواهد این نکته محوری را به اثبات رساند که علاوه از راهکارهایی که در متون سنتی فلسفه اسلامی برای حل معضل شرّ ارائه‌شده است، می‌توان با تمسک به نظریه‌ای که از پیشینه آن سال‌های چندانی نمی‌گذرد با کرونا نیز مواجه شده، آن را بررسی و تحلیل کرد و آن عبارت است از نظریه ادراکات اعتباری علامه طباطبایی که به باور آشنایان توان ایجاد تحول در علوم انسانی را داشته و در تبیین مقولات مهمی مثل فرهنگ، اخلاق، زندگی و تمدن، از موقعیت موفقی برخوردار است.یافته‌های این مقاله بدین قرار است:1ـ فلسفه و پاره‌ای از مباحث آن با کرونا دو مقوله مجزا از هم نبوده و بین آن دو ارتباط وجود دارد؛2 ـ رابطه فلسفه و کرونا نه رابطه درمانگری است و نه رابطه آرام‌بخشی، بلکه می‌توان رابطه آن دو را تبیینی نامید؛۳ ـ بر اساس نظریه اعتباریات، می‌توان با خلق مفاهیم و ادبیات مناسب، به نحوه برخورد خردمندانه با این ویروس و یا هر پدیده مشابه دیگر نائل آمد؛۴ ـ هم‌چنین نظریه اعتباریات، انسان را در اتخاذ سبک زندگی جدید و اعطاء راه استمرار رضایت‌بخش حیات یاری می‌رساند.

مقاله علمی- پژوهشی

فلسفه سیاسی و مواجهه با کرونا؛ مواجهه با همه‌گیری ویروسی کووید-19 از منظر فلسفه سیاسی معاصر

عبدالمجید مبلغی

دوره 14، شماره 31 ، مرداد 1399، صفحه 137-161

https://doi.org/10.22034/jpiut.2020.40463.2603

چکیده

این نوشتار به بررسی ظرفیت نظریههای فلسفه سیاسی معاصر در مواجهه با ویروس کووید-19‌ می‌پردازد. جهت انجام این مهم نویسنده به پیشهاد طبقه بندی ویژه‌‌ای برای فهم تنوع حاکم بر منطق اقدام و عمل در حوزه عمومی ... بیشتر این نوشتار به بررسی ظرفیت نظریههای فلسفه سیاسی معاصر در مواجهه با ویروس کووید-19‌ می‌پردازد. جهت انجام این مهم نویسنده به پیشهاد طبقه بندی ویژه‌‌ای برای فهم تنوع حاکم بر منطق اقدام و عمل در حوزه عمومی بر اساس نظریههای فلسفه سیاسی همت می‌گمارد و سپس، از منظر آگاهی ناشی از این طبقه‌بندی مفهوم پردازانه، سطوح مختلف درک موقعیت به لحاظ فلسفی را در مواجهه با این ویروس همه‌‌گیر به بحث می‌گذارد. بر این اساس چهار گروه نظریه‌پردازی عدالت- محور، سنت- محور، نتیجه-محور و آزادی-محور معرفی می‌گردد. نوشتار می‌کوشد، در تلاشی ابتدائا معرفت‌شناسانه و سپس ظرفیت‌سنجانه بر پایه نظام هنجاری ناشی از هر یک از نظریههای فلسفه سیاسی، امکانهای پیش روی این دیسیپلینهای نظری را جهت فهم موقعیت همه‌‌گیری ویروس کرونا و سپس مواجهه با آن توضیح دهد. مقاله قادر به شناسایی طیفی از امکانها، بر اساس رویکردی انتقادی و تحلیلی، می‌گردد. فرضیه پژوهش آن است که به میزانی که نظریات فلسفه سیاسی از سمت معرفت‌شناسی کل نگر متعین پیرامون عدالت‌گرایی به سمت معرفت‌شناسی جزءنگر نامتعین پیرامون آزادی‌گرایی تغییر موقعیت می‌یابند، استعداد سیاست‌گذاری کنترل پایه و محدودیت‌گرا در جامعه کاهش می‌یابد.

مقاله علمی- پژوهشی

کـرونا ویـروس به مثابه «مـوت اصغر»

محمود نوالی

دوره 14، شماره 31 ، مرداد 1399، صفحه 163-168

https://doi.org/10.22034/jpiut.2020.10996

چکیده

در این مقاله کوتاه سعی کردیم نشان دهیم که امروز ویروس کرونا به صورت ملموس و انضمامی ولی در نسبتی ضعیف و محدود به ما میفهماند که مرگ چیست. او امکان بیرون رفتن از خانه را از دست ما گرفته است؛ همچنین امکان ... بیشتر

مقاله علمی- پژوهشی

بیماری کووید 19 (کرونا) به مثابه شر ادراکی و مواجهه با آن بر اساس باور به خدا

مسعود زین العابدین؛ امیرحسین منصوری؛ عارفه پوشیان جویباری؛ عین الله خادمی

دوره 14، شماره 31 ، مرداد 1399، صفحه 169-194

https://doi.org/10.22034/jpiut.2020.39723.2553

چکیده

آلام ناشی از بیماری کووید 19 شر ادراکی است و یک امر وجودی محسوب میشود. شر ادراکی با برخی صفات الهی به ویژه حکمت و عدل و علم او و همچنین، احسن بودن نظام خلقت تزاحم ظاهری پیدا میکند و بایستی وجود این شرور ... بیشتر آلام ناشی از بیماری کووید 19 شر ادراکی است و یک امر وجودی محسوب میشود. شر ادراکی با برخی صفات الهی به ویژه حکمت و عدل و علم او و همچنین، احسن بودن نظام خلقت تزاحم ظاهری پیدا میکند و بایستی وجود این شرور را بر این اساس تبیین و توجیه کرد. در پاسخ به این پرسش که اگر شر ادراکی بیماری کووید 19 با علم و حکمت و عدالت و نظام احسن منافات ندارد پس چرا خداوند عالمی فاقد همین مقدار شرور را نیز نیافریده است، چند پاسخ ارائه شد که مبتنی بر حکمت خداوند قابل تحلیل هستند. شرور فایدههایی دارند و جلوهگر شدن آنها در قالب شر ناشی از نسبت ادراکی ما با آنهاست. همچنین، شرور مجعول بالعرض هستند و مربوط به هیولا و ماده عالم میباشند و خیرهای عالم در مجموع بر شرور غلبه دارند. جدای از این، شرور لازمه اختیار انسانی هستند. از سویی علم و معرفت بشر، تابع قوانین ثابت میباشد و جوشش عواطف و احساسات و نیکیها در عالم، وابسته به حضور شرور میباشد. بر این اساس بر اساس باور به خداوند میتوان وجود شرور ادراکی را بدون توسل به عدمی بودن همه شرور توجیه کرد و همچنان بر این اندیشه بود که شرور ادراکی بیماری کووید19 منافاتی با حکمت الهی ندارد. بایستی از فرصت حاصل شده از بیماری کووید 19 برای اندیشیدن به جهانی بهتر پس از کنترل شیوع ویروس کرونا اندیشید.

مقاله علمی- پژوهشی

حمایت از حقوق انسانی افراد در برابر کووید 19 (کرونا‌ویروس) در پرتو فلسفه اخلاق وظیفه‌گرایی کانت

حسن خسروی

دوره 14، شماره 31 ، مرداد 1399، صفحه 195-219

https://doi.org/10.22034/jpiut.2020.39977.2564

چکیده

امروزه زیست جمعی و نیازهای متقابل اساس زندگی بشر را تشکیل داده و حفظ تعادل آن، مستلزم همکاری مشترک در عرصه جهانی است. لذا انسان به تنهایی قادر به حل بحرانها و چالشهای پیرموان خود نخواهد بود. با گسترش ... بیشتر امروزه زیست جمعی و نیازهای متقابل اساس زندگی بشر را تشکیل داده و حفظ تعادل آن، مستلزم همکاری مشترک در عرصه جهانی است. لذا انسان به تنهایی قادر به حل بحرانها و چالشهای پیرموان خود نخواهد بود. با گسترش بیماری کروناویروس یا کووید 19، به عنوان یک «اپیدمی جهانی»، همکاریهای متقابل و نوع دوستی بیشتر اهمیت یافته و مهار بیماری، درمان مبتلایان و پوشش نیازهای آسیبدیدگان و تامین حقوق انسانی، نیازمند مبنایی اساسی جهت الزامی شدن «اصل حمایت از حقوق انسانی دیگران»، میباشد. هدف اساسی مقاله، موجهسازی این الزام بر بنیاد اخلاق وظیفهگرای کانتی با رویکرد توصیفی-تحلیلی است. نتایج پژوهش نشان میدهد که متاثر از کووید 19 حقوق انسانی افراد زیادی در معرض آسیب قرار گرفته و اخلاق وظیفهگرا به جهت نهادینهسازی قانون الزامی عمل به تکلیف ناشی از فاعل اخلاقی و خودآیین، خرد خودبنیاد و اراده نیک و آزاد، میتواند منشا حرکت افراد اخلاقی برای تضمین اصل حمایت از سایرین در برابر این بیماری شود. انسان متصف به اخلاق وظیفهگرا در کمک به سایر افراد، صرفا به اصل عمل اخلاقی «حمایت از دیگری»، توجه مینماید، لذا در کمال بیطرفی، عدالت، برابری، عدم تبعیض و بدون دخالت دادن انطباعات حسی، به افراد نیازمند، آسیبدیده، مبتلا و بیمار کمک مینماید.

مقاله علمی- پژوهشی

تأثیر کروناویروس بر زیست‌بوم عقلانیت

علیرضا منصوری

دوره 14، شماره 31 ، مرداد 1399، صفحه 221-245

https://doi.org/10.22034/jpiut.2020.40442.2601

چکیده

مقالۀ حاضر با بهره‌گیری از نظریۀ سه جهان پوپر توضیح می‌دهد که ویروس کرونا چگونه می‌تواند تأثیری وسیع و گسترده بر زیست‌بوم عقلانیت بگذارد و به واسطۀ وجود جهان 3 چگونه ویروس‌هایی که تهدیدی برای انسان ... بیشتر

مقاله علمی- پژوهشی

تحلیل هایدگری از یافت‌حال‌های دازاین در مواجهه با کوید 19

فریده آفرین

دوره 14، شماره 31 ، مرداد 1399، صفحه 247-278

https://doi.org/10.22034/jpiut.2020.40171.2578

چکیده

هدف مقاله این است که از نحوه طرح مفاهیم هایدگر در «هستی و زمان» برای شرح نسبت‌ها، یافت‌حال و حال‌های دازاین در مواجهه با کوید 19 استفاده کند. با روش تحلیلی-تطبیقی و رویکرد اگزیستانسیالیسم کاربردی ... بیشتر هدف مقاله این است که از نحوه طرح مفاهیم هایدگر در «هستی و زمان» برای شرح نسبت‌ها، یافت‌حال و حال‌های دازاین در مواجهه با کوید 19 استفاده کند. با روش تحلیلی-تطبیقی و رویکرد اگزیستانسیالیسم کاربردی در این مواجهه نسبت‌هایی چون علمی و پدیدارشناختی ضمن معرفی نسبت‌های القایی سرمایه‌داری شرح داده شده‌اند. ضمن مطالعه یافت‌حال و حال برسانده‌ی آن، متوجه اهمیت در-جهان-هستن دازاین در پرتوی مفهوم بدن‌زیسته می‌شویم. یافت‌حال به‌طور خلاصه احساس درونی نیست، بلکه در نسبت‌ها و رابطه‌ها شکل می‌گیرد و امکان‌هایی را پدیدار می‌کند. نسبت‌های پدیدارشناختی، مواجهه با کوید 19، وجوه مختلف رویارویی، یافت‌حال‌ها و در نتیجه حال‌هایی را در بدن‌زیسته به‌وجود می‌آورد. ترس و اضطراب بسته به نوع مواجهه و رویارویی دو نوع یافت‌حال است که از حالت ضعیف به قوی حال‌های متفاوتی را رقم می‌زند. دازاین در ترس، حال‌هایی چون فرار، بی‌تفاوتی، بیماری‌هراسی، ترس‌دائمی از کوید 19، دیگرترسی، دیگری‌هراسی، ترس از مرگ را تجربه می‌کند. اضطراب در حالت قرنطینه مطلق و نیز برای برخی افراد مبتلای بستری در بیمارستان، قریب به فوت روی‌ می‌دهد. اضطراب حاکی از خنثی‌شدن همه امکان‌ها و سربرآوردن پرسش از کیستی و چیستی دازاین است. نحوه زیستن اضطراب در قرنطینه مطلق یا مرگ تدریجی در بیمارستان، تجربه مرگ به معنای هایدگری، است. تحلیل یافت‌حال‌های دازاین در این شرایط به روشن‌سازی عملکرد دازاین می‌انجامد که می‌تواند به بهبود اقدامات بشر در بحران‌های مربوط به حوزه بهداشت و سلامت منجر شود.

مقاله علمی- پژوهشی

آیا تغییری در الگوی دانشگاهی در راه است؟ درنگی فلسفی بر ایدة فلسفی دانشگاه در آینده پساکرونایی جهان

رضا ماحوزی

دوره 14، شماره 31 ، مرداد 1399، صفحه 279-304

https://doi.org/10.22034/jpiut.2020.39734.2551

چکیده

نولیبرالیسم آموزشی در هفت دهة اخیر توانسته به تدریج دیگر الگوهای دانشگاهی را از دور خارج کرده و در دو دهة پایانی قرن بیستم و سه دهة اخیر به‌مثابة قدرتمندترین هژمونی آموزشی و پژوهشی جلوه‌گر شود؛ هژمونی‌ای ... بیشتر نولیبرالیسم آموزشی در هفت دهة اخیر توانسته به تدریج دیگر الگوهای دانشگاهی را از دور خارج کرده و در دو دهة پایانی قرن بیستم و سه دهة اخیر به‌مثابة قدرتمندترین هژمونی آموزشی و پژوهشی جلوه‌گر شود؛ هژمونی‌ای که در خدمت بازار آزاد سرمایه است و با آموزش و پژوهش آزاد (لیبرال) برنامه‌های توسعه اقتصادی را پشتیبانی می‌کند. اما اینک، با شیوع ویروسی کوچک اما قدرتمند، اعتبار این نظام آکادمیک خدشه‌دار شده است. این نوشتار درصدد است ضمن برشمردن سابقة نظام‌های دانشگاهی مسلط در دو سدة اخیر از جمله دانشگاه هومبولتی آلمانی، دانشگاه آموزش‌محور انگلیسی، دانشگاه فنی و ملی‌گرایانة فرانسوی و تشریح چارچوب فکری نولیبرالیسم آموزشی، این پرسش را تحلیل کند که آیا الگوی اخیر می‌تواند در مقابل نقدهای تند و گستردة مخالفان دوام آورد و اگر نتواند، جایگزین این نظام مسلط جهانی، چه خواهد بود؟ تحلیل نویسنده آن است که استقلال تبیین شده در الگوی کانتی از دانشگاه و ظرفیت‌هایی که رئالیسم انتقادی پیش‌پای نولیبرالیسم آموزشی می‌گذارد و همچنان دقت این نظام در استفاده از نقدهای منتقدان برای اصلاح و بازسازی خود، می‌تواند به بقاء این نظام کمک کند و این نظام به‌نحوی منعطف، سبک خود را تغییر دهد. با این‌حال باید منتظر تحولات بعدی جهان در نتیجه تبعات شیوع ویروس کرونا ماند.

مقاله علمی- پژوهشی

در آمدی پدیدارشناختی بربحران کووید۱۹ با تاکید بر موقعیت های مرزی

حسین مصباحیان

دوره 14، شماره 31 ، مرداد 1399، صفحه 305-331

https://doi.org/10.22034/jpiut.2020.40685.2611

چکیده

این نوشته تلاش کرده است وجوهی از پدیدار کرونا که در دام مستوری افتاده‌اند را مورد مطالعه قرار دهد و به آنها مجال دهد تا خود را بنمایانند‌.‌ در چنین جهتی‌،‌ مقاله بحث کوتاهی عرضه کرده است درباره ابعاد ... بیشتر این نوشته تلاش کرده است وجوهی از پدیدار کرونا که در دام مستوری افتاده‌اند را مورد مطالعه قرار دهد و به آنها مجال دهد تا خود را بنمایانند‌.‌ در چنین جهتی‌،‌ مقاله بحث کوتاهی عرضه کرده است درباره ابعاد وضعیت بحرانی ناشی از بیماری‌های همه‌گیر با تاکید بر کرونا و نشان داده است که بحران مذکور سبب شده است که بحران‌های ناشی از کنش انسانی از پستوی خود خارج شوند و انسان را مجبور سازند تا وضعیت بحرانی خود را دریابد و درگیر آن شود‌.‌ مقاله بحث کرده است که پاندمی کووید ۱۹‌،‌ شش سطح بحران رابطه انسان با خود‌،‌ با فرهنگ ملی‌،‌ با طبیعت‌،‌ با دیگری‌،‌ با خدا‌،‌ و با علم را از پستو درآورده است و انسان را مجبور کرده است که در خود و در رابطه خود با غیر خود توقف کند‌.‌ گرچه پدیدارشناسی پاندومی کووید ۱۹ زمانی به سرانجامی می‌رسد که سطوح شش‌گانه بحران مذکور به ترتیب از طریق وام‌گیری مفاهیم فلسفی«موقعیت‌های مرزی»‌،‌ «نزاع برای ارج‌شناسی»‌،‌ «گشتل»‌،‌ «دیگری»‌،‌ «نام خدا» و «بحران علم» مورد مطالعه قرار گیرند‌،‌ مقاله به دلایل روش‌شناختی ترجیح داده است‌،‌ درآمد آن را برگزار کند و به کمک واضع اصطلاح موقعیت‌های مرزی‌،‌ کارل یاسپرس‌،‌ منحصرا بر سطح نخست بحران توقف کند و به ایضاح آن بپردازد‌.‌ مقاله بدین ترتیب با برشمردن دو خصلت اصلی موقعیت‌های مرزی یعنی تعارض و شکست‌،‌ و چهار موقعیت مشخص مرزی یعنی رنج‌،‌ جدال‌،‌ گناه و مرگ تلاش کرده است شرحی از بحران‌های ناشی از کرونا فراهم آورد و نشان دهد که بحران مذکور‌،‌ نقش‌های موقعیت‌های کلی و موقعیت‌های مرزی را جا به جا کرده است‌.‌ اگر موقعیت‌های مرزی در شرایط عادی حاشیه‌ای بر متن موقعیت‌های کلی بوده است‌،‌ در شرایط کرونایی جاری این موقعیت‌های کلی مبتنی بر آگاهی است که حاشیه‌ای بر متن درگیری‌های وجودی در موقعیت‌های مرزی شده است و چون چنین است ضرورت دارد که نحوه مواجهه با آن از سطح اگزیستانسیل به سطح اگزیستانسیال و از خاستگاهی ناشی از اگزیستانس آدمی به موقعیت‌های کلی رودرروی دازاین تغییر جهت دهد‌.

مقاله علمی- پژوهشی

گسست ماکیاوللی از مبانی فلسفه سیاسی ارسطو

محسن باقرزاده مشکی باف؛ مصطفی عابدی؛ محمود صوفیانی

دوره 14، شماره 31 ، مرداد 1399، صفحه 333-361

https://doi.org/10.22034/jpiut.2019.31867.2233

چکیده

در این پژوهش درصدد توضیح این موضوع هستیم که چگونه نیککولو ماکیاوللی، مبانی اندیشه سیاسی کلاسیک را به صورت بنیادین مورد نقد قرار می‌دهد و در گسست از آن مبانی، راه را برای ایجاد نگرشی جدید به سیاست و همچنین ... بیشتر

مقاله علمی- پژوهشی

بررسی اجمالی مفهوم طبیعت در سه نقد کانت

مسعود علیزاده اقدم؛ محمد رضا عبداله نژاد

دوره 14، شماره 31 ، مرداد 1399، صفحه 363-385

https://doi.org/10.22034/jpiut.2020.40436.2602

چکیده

مقاله حاضر، بخشی است از تحقیقی درباره رابطه سه نقد در فلسفه کانت، مبتنی بر مفاهیم اساسی فلسفه انتقادی. یکی از این مفاهیم، طبیعت است. طبیعت در فلسفه انتقادی، مجموعۀ متعلَقهای فعالیت حکم‌کردن است، و چون ... بیشتر مقاله حاضر، بخشی است از تحقیقی درباره رابطه سه نقد در فلسفه کانت، مبتنی بر مفاهیم اساسی فلسفه انتقادی. یکی از این مفاهیم، طبیعت است. طبیعت در فلسفه انتقادی، مجموعۀ متعلَقهای فعالیت حکم‌کردن است، و چون این فعالیت، بنحو خودآیین یعنی مطابق اصول استعلایی انجام می‌گیرد طبیعت نیز افقی است که با این اصول تقویم می‌شود. طبیعت در نقد اول، قلمرو متعلَقهای شناختِ متناهی از جهت صورتشان است، و توسط اصول استعلایی فاهمه تقویم می‌شود. تقویم ماتقدم صورت عین و نه ماده‌اش، متوقف است به تناهی شناخت انسان. طبیعت در نقد دوم، قلمرو متعلَقهای عقل عملی است که اراده‌های آزادند و توسط قانون اخلاقی تقویم می‌شود. غایت‌بودن این طبیعت، نشان تناهی عمل انسان است. طبیعت در نقد سوم، افقِ ماتقدمِ گشوده‌شده توسط اصل استعلایی حکم تأملی است یعنی حوزه‌ای است که در آن انسان به تأمل در متعلَقهای شناخت از جهت کثرت و عدم ضرورتشان می‌پردازد، که این نیز وجه دیگری از تناهی در شناخت انسان است. بدین‌سان سیر تحلیل طبیعت در سه نقد، سیر تحلیل تناهی انسان است. این تحلیل در تمامیتش نشان می‌دهد که انسان، یعنی موجود آزاد متناهی در جهان محسوس، به چه معناست. چنین است که تحلیل کانت از مفهوم طبیعت در سه نقد، بخشی از تلاش اوست در جهت پاسخ‌دادن به آن سؤال واحد که به گفته او مسئله اصلی فلسفه انتقادی است: «انسان چیست؟»، و چنانکه می‌بینیم فهم این پاسخ، و ازین‌رو فهم فلسفه انتقادی، فقط با درنظرآوردن هر سه نقد ممکن می‌شود.

مقاله علمی- پژوهشی

سه گانه های تشکیکی در عالم معرفت اسلامی

علی بابایی

دوره 14، شماره 31 ، مرداد 1399، صفحه 387-411

https://doi.org/10.22034/jpiut.2020.37782.2491

چکیده

در بطنِ منابعِ حکمی، عرفانی و متونِ دینی به مناسبتهای مختلف سهگانههای بسیاری طرح شده است؛ این سهگانهها را میتوان به سه دسته 1. سهگانههای مرتبط با مراتبِ شوونِ حق تعالی، 2. مراتب عالم ... بیشتر در بطنِ منابعِ حکمی، عرفانی و متونِ دینی به مناسبتهای مختلف سهگانههای بسیاری طرح شده است؛ این سهگانهها را میتوان به سه دسته 1. سهگانههای مرتبط با مراتبِ شوونِ حق تعالی، 2. مراتب عالم و 3. مراتبِ شوون انسانی تقسیمبندی کرد. مهمترین سهگانه در مورد خداوند، سهگانه «ذات، صفات و افعال» است که اساسِ تمامِ آموزههای عرفانی و سهگانههای مطرح در آن است؛ و در مورد عالم، به تعبیرِ عرفانی سه مرتبه «ملک، ملکوت جبروت»، به تعبیر فلسفی سه مرتبه « ماده، مثال و عقل» و به تعبیر دینی سه مرتبه «دنیا، برزخ و آخرت» قابلِ اشاره است؛ به تبع مراتبِ عالم، مراتب سهگانه بسیار مهمِ زمان یعنی «زمان، دهر، سرمد» مطرح میشود؛ اما در مورد انسان نیز سه مرتبه نیروی «حواس، خیال، عقل» محوریترین سهگانه است؛ و به همین ترتیب سهگانههای مهمِ دیگری در خرده-موضوعهای معرفتی، با تکیه بر موارد یاد شده طرح شده است. حال مساله اساسی در این مقاله این است که چرا در اینجا بر «سهگانه» تاکید شده است؟ و مراتبِ سهگانه چه نسبتی با مراتبِ کمتر یا بیشتر میتواند داشته باشد؟ آیا بینِ مراتبِ یاد شده در این مقاله ارتباطِ منطقیای وجود دارد؟ یا هر سهگانهای را میتوان در زمره مراتبِ یاد شده قرار داد؟ پاسخِ همه این سوالات در اصلِ وزینِ تشکیک در فلسفه اسلامی نهفته است؛ بنابراین اصل، هر یک شاخه از سهگانههای یاد شده سه مرتبه از یک حقیقت واحدند و با هم ارتباطِ طولی دارند؛ و در حقیقت یکچیزند با چند مرتبه.

مقاله علمی- پژوهشی

خطای تراژیک و مسألۀ عدالت در تراژدیهای سه‌گانۀ سوفوکلس

نوید حکم آبادی؛ علی سلمانی

دوره 14، شماره 31 ، مرداد 1399، صفحه 412-435

https://doi.org/10.22034/jpiut.2020.35801.2410

چکیده

در تراژدی‌های یونان با شکلی از عدالت و تقدیر کیهانی روبهروییم که برای ما غریب مینماید. اودیپوس به سبب گناه نادانستهاش خود را مجازات میکند. آنتیگون کفارۀ اعمال اعضای خانوادۀ خود را میپردازد. ... بیشتر در تراژدی‌های یونان با شکلی از عدالت و تقدیر کیهانی روبهروییم که برای ما غریب مینماید. اودیپوس به سبب گناه نادانستهاش خود را مجازات میکند. آنتیگون کفارۀ اعمال اعضای خانوادۀ خود را میپردازد. پرومته به واسطۀ نیکخواهیاش تقاص پس میدهد، و آژاکس بازیچۀ هوس خدایان میشود. در تمامی تراژدی‌های فوق، و به طور کلی، در همۀ تراژدی‌های یونان با نوعی عدالت تقدیرگونه روبهروییم که اتفاقا براساس معیارهای انسان امروزی ناعادلانه و خلاف عدالتاند. در مواجهه با این آثار کلاسیک همواره با این سوال مواجه میشویم که ذهن یونانی چه تصوری از حق و عدالت داشته است و به طور کلی تراژدی‌های یونانی مروج چه نوع نظام حقوقی است که اینگونه برای ما غریب مینماید. در این مقاله سعی بر اینست که با واکاوی مفهوم عدالت در سه حوزۀ طبیعیات، مابعدالطبیعه، و سیاست به پاسخ پرسشهای فوق برسیم. برای نیل به منظور خود تمرکز اصلی این پژوهش را بر تراژدی‌های سهگانه سوفکل یعنی ادیپوس شهریار، ادیپوس در کلنوس، و آنتیگونه قرار میدهیم. این سه تراژدی، که به ترتیب سرنوشت شوم خاندان لابداسیدها را شرح میدهند، نمونههای خوبی برای بررسی مفهوم عدالت در اندیشۀ یونانی بهشمار میروند. چرا که در تراژدی‌های سهگانۀ فوق به اغلب تعابیری که مفهوم عدالت به ذهن یونانیان متبادر میکرده اشاره شده است، تعابیری که مخصوص ذهن یونانیست و تنها در سپهر اندیشۀ فلسفی آنزمان قابل فهم است.

مقاله علمی- پژوهشی

سازگاری خودآیینی با آتوریته دینی

مجید دهقان؛ محمد سعیدی مهر

دوره 14، شماره 31 ، مرداد 1399، صفحه 437-458

https://doi.org/10.22034/jpiut.2019.29566.2121

چکیده

خودآیینی از کانت به بعد فضیلتی عقلانی ‌به شمار می‌آید که فرد را مستقل از دیگری دارای توانایی انتخاب و تصمیم‌گیری در حوزه‌هایی مانند اخلاق، سیاست و معرفت فرض می‌کند. شخص خودآیین با این تعریف در مقابل ... بیشتر خودآیینی از کانت به بعد فضیلتی عقلانی ‌به شمار می‌آید که فرد را مستقل از دیگری دارای توانایی انتخاب و تصمیم‌گیری در حوزه‌هایی مانند اخلاق، سیاست و معرفت فرض می‌کند. شخص خودآیین با این تعریف در مقابل هر آتوریته شامل آتوریته دینی مقاومت نشان می‌دهد. به همین دلیل همواره خودآیینی مانع از پذیرش آموزه‌های دینی بدون شاهد مستقل قلمداد می‌شود. در این تصویر، دوراهی بین باور دینی و عقلانیت انتخاب سختی را پیش روی انسان مدرن دیندار قرار داده است. انسان مدرن ناگزیر است عقلانیت را به کنار نهاده و متعبدانه به دین باور داشته باشد یا باورهای دینی خود را محدود به گزارهای اندکی کند که برای آن شاهدی داشته باشد. فیلسوفانی مانند زاگزبسکی، کُدی و رابرت و وود در تلاشند با تحلیل دوباره مفهوم خودآیینی تفسیری از آن ارائه کنند که با پذیرش آتوریته معرفتی از جمله آتوریته دینی ناسازگاری نداشته باشد. در این مقاله پس از مرور تعریف خودآیینی و تاریخچه آن بر چرایی تنافی این مفهوم با آتوریته تمرکز می‌شود. سپس به رابطة این مفهوم با مفاهیمی مانند استقلال و آتوریته پرداخته می‌شود. در ادامه با ارائه تفسیری سازگار از این مفهوم با آتوریته رابطة این مفهوم جدید با آتوریته دینی تحلیل می‌گردد و صورت‌هایی از سازگاری خودآیینی و آتوریته دینی ارائه می‌گردد.

مقاله علمی- پژوهشی

رهیافت شرطی در منطق سینوی با رویکرد کلامی

رضا رسولی شربیانی؛ ابراهیم امرانی

دوره 14، شماره 31 ، مرداد 1399، صفحه 459-477

https://doi.org/10.22034/jpiut.2020.35282.2385

چکیده

تأمّل در منطق ارسطو و تحلیل مبانی متافیزیکی آن، ارتباط تنگاتنگ میان منطق و متافیزیک در اندیشه او را نشان میدهد. امّا با دقّت در تمایزات این منطق با منطق ابنسینا، شاهد کمرنگ شدن ارتباط متافیزیک ... بیشتر تأمّل در منطق ارسطو و تحلیل مبانی متافیزیکی آن، ارتباط تنگاتنگ میان منطق و متافیزیک در اندیشه او را نشان میدهد. امّا با دقّت در تمایزات این منطق با منطق ابنسینا، شاهد کمرنگ شدن ارتباط متافیزیک و منطق نزد ابنسینا و به‌تبع آن پررنگتر شدن گرایش صوری در این منطق می‌شویم. پرداختن به تمایزاتی که نشاندهنده گرایش صوریِ منطق ابنسینا نسبت به منطق ارسطو است، نیازمند نوشتار دیگری است و ما در این مقاله تنها به بیان علل کلامی و معرفتشناختی این گرایش نزد ابنسینا می‌پردازیم. او در کتاب اشارات و تنبیهات، منطق را علم بررسی اشکال تفکّر معرفی می‌کند و تفکّر شرطی را نیز قسمی از تفکّر دانسته و در مورد آن به‌تفصیل بحث می‌کند. این توجه به تفکّر شرطی، ناشی از دغدغهها و مسائلی است که ابن‌سینا با آن‌ها درگیر بوده و برای تبیین آن‌ها از منطق بهره جسته است. ابنسینا در شرایطی از مکان و زمان زندگی می‌کرد که اندیشه کلامی، تفکّر غالب زمانه وی بود و ازآنجاکه در مباحث کلامی از واقعیتهای جهان و مصادیق باورهای دینی و روابط آن‌ها بحث می‌شود نه از مفاهیم و امور ذاتی و اندراج آن‌ها، لذا ابنسینا به منطق شرطی که روابط میان امور واقع را تبیین میکند التفات بیشتری داشت و چون منطق ارسطو را با توجه به مبانی خاص فلسفی آن در تبیین این قسم از تفکّر ناتوان مییافت، سعی درکمرنگ کردن رابطه منطق و متافیزیک و درنتیجه صوریتر کردن منطق ارسطویی نمود.

مقاله علمی- پژوهشی

فرضیۀ خداباوری و اصل سادگی از منظر ریچارد سوئین‌برن

فریدالدین سبط؛ سعیده کوکب

دوره 14، شماره 31 ، مرداد 1399، صفحه 479-500

https://doi.org/10.22034/jpiut.2019.36327.2436

چکیده

این نوشتار تأملی است بر دیدگاه ریچارد سوئینبرن در باب فرضیۀ خداباوری؛ دیدگاهی که ادعا می‌کند فرضیۀ مذکور محتمل‌ترین تبیین برای عالم است و سعی دارد با توسل به اصل سادگی این مدعا را به اثبات رساند. ... بیشتر این نوشتار تأملی است بر دیدگاه ریچارد سوئینبرن در باب فرضیۀ خداباوری؛ دیدگاهی که ادعا می‌کند فرضیۀ مذکور محتمل‌ترین تبیین برای عالم است و سعی دارد با توسل به اصل سادگی این مدعا را به اثبات رساند. برای این منظور، سوئینبرن استدلال می‌کند که چون موضوع فرضیۀ موردنظر، خدای نامتناهی است و از طرفی مفهوم نامتناهی ساده‌تر از مفهوم متناهی است، لذا این فرضیه از هر فرضیۀ دیگری(شخصی و علمی) ساده‌تر خواهد بود، زیرا موضوع سایر فرضیات امری متناهی است و درنتیجه می‌توان فرضیۀ موردنظر را محتمل‌ترین تبیین برای عالم تلقی کرد. اما در ادامه سعی بر آن است تا نشان دهیم که تبیین سوئینبرن دربارۀ مفهوم نامتناهی، قابل‌تأمل است، زیرا مفهوم نامتناهی‌ای که او از حیث معرفت‌شناختی لحاظ میکند، مفهومی ایجابی و مشتمل بر تمام کمالات است که به‌طور مجزا از یکدیگر شناخته می‌شوند. درنتیجه این مفهوم نامتناهی متشکل از بی‌نهایت مؤلفه و درنتیجه پیچیده‌ترین مفهوم خواهد بود. بنابراین راه‌حل ما برای این اشکال، ترک مقام معرفت‌شناسی و ورود به حوزه هستی‌شناسی است، به این معنا که نامتناهی را صرفاً در مقام تحقق لحاظ کنیم. زیرا نامتناهی در مقام تحقق، وجودی مطلق و بسیط است. و ازآنجاکه وجود خاستگاه وحدت است، لذا در موجود نامتناهی کثرت بماهو کثرت راه نداشته و عین وحدت خواهد بود. و اگر خداوند را در این مقام، نامتناهی لحاظ کنیم فرضیۀ خداباوری ساده‌ترین فرضیۀ ممکن و بالتبع محتمل‌ترین تبیین برای عالم به شمار خواهد آمد.

دوره 18 (1403)

دوره 17 (1402)

دوره 16 (1401)

دوره 15 (1400)

دوره 14 (1399)

دوره 13 (1398)

دوره 12 (1397)

دوره 11 (1396)

دوره 10 (1395)

دوره 9 (1394)

دوره 8 (1393)

دوره 7 (1392)

دوره 6 (1391)

دوره 5 (1390)

دوره 4 (1389)

دوره 3 (1388)

دوره 2 (1387)

دوره 1 (1386)

دوره و شماره: دوره 14، شماره 31، مقالات، مرداد 1399، صفحه 1-502 (ویژه نامه فلسفه و بحران کرونا)

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده